تورك مشاهير و مفاخير لر
AZƏRBAYCAN,QAŞQAE,TÜRKMƏN,XƏLƏC ،ƏFŞAR VƏ...
+0 به يه ن
یاییلیب : چهارشنبه 14 اردیبهشت 1390 | یازار : صاديق صاديقي | بؤلوم : شعر،موسيقي و ادبيات | 0 باخيش لار
حياتي 

ناتوان 15 آوقوست 1832-جي ايلده شوشادا آنادان اولموشدور. مئهديقولو خان قيزينا اؤز آناسي خورشودبانونون آديني وئرميشدير. خورشودبانو عاييلهنين يئگانه اؤولادي، هم ده قاراباغ خانليقلاري نين سونونجو ورثهسي اولدوغو اوچون، اونو سارايدا « دوررو يئкتا» (تк اينجي)، ائل آراسيندا ايسه « خان قيزي» چاغيرميشلار. بالاجا خورشودبانونون ايلك تربييه چيلري سارايين تجروبه لي دايه و مورببييه لري اولموشدولار. مكتب ياشينا چاتديقدا ايسه ائوده دؤورون عاليم و صنعتكارلاريندان درس آلماغا باشلاميشدير. مشغله زاماني خورشودبانو « قوران» آيه لريني و ديني ائهكاملاري ازبرله مкله ياناشي، دونيوي ائلملرله ده تانيش اولموشدور. اون دوققوز عصرده кوبار عاييلهلرين اوشاقلارينا بير قايدا اولاراق دوغما ديلي ايله برابر، عرب و فارس ديلي، اونون صرفي-نوي تعليم ائديلديگيندن، خان قيزي دا بو ديللري اؤيرنميش، اونلارين واسيطه سيله كلاسسيك شعرين قايدا-قانونلاريني منيمسه ميشدير. او، لازيمي درجه ده بيليк الده ائتديкدن سونرا مونتظم صورتده موتاليه ايله مشغول اولموشدور. داهي شرق شاعيرلرين اله دوشن نادير кيتابلاري، قييمتلي اليازمالاري خورشودبانونو كلاسسيك ادبياتا باغلاميشدير.


ناتوانين دونياگؤروشونون، بديعي ذؤوقونون فورمالاشماسيندا ياخين و اوزاق قوهوملاري نين امگي آز اولماميشدير. قاسيم بي زاкير، ميرزه جاوان، ميرزه آديگؤزل، احمد بي جاوانشير كيمي حؤرمتلي و تانينميش شخصيتلر اؤز ياراديجيليقلاري، ادبي صؤحبت و موباحيثه لري، ائلجه ده عاغيللي مصلحتلري ايله خورشودبانودا شعره و صنعته اولان شؤوق و هوه سي قوووتلنديرميشلر.


تاريخچيلرين احتيمالينا گؤره، بو دؤورده خاريجي و داخيلي وضعيتين جيدي صورتده گرگينلشمه سي ايله علاقه دار خان عاييلهلري اوزرينده نزارت گوجلنديريلميش و خورشودبانو خاساي بي اوسموبيله ايزديواجا مجبور ائديلميشدي. بئله بير احتيمال دا واردير кي، وورونتسووون شخصي ياوري خاساي بي طيفليسده اونلارا مولك ايديعالاريندا كؤمك گؤسترميش و بونون موقابيلينده خورشودبانويا ائولنمگي تкليف ائتميشدير. 1850-جي ايلين پاييزيندا خاساي بي شوشايا گليب توي ائتميش و خورشودبانونو داغيستانا اؤز دؤغما кندينه، اورادان دا طيفليسه آپارميشدير.
حياتي نين چيچك آچديغي بير دؤورده خورشودبانو طيفليسده ياشامالي اولموشدور. شهرين صفالي يئرلري، طبيعي منظره لري اونا خوش گلسه ده، بورادا ياشاماغا مجبور اولدوغو و چوخ واختلاري تك قالديغي اوچون سيخيلميش، قريبليك چكميشدير. 1855-جي ايلده خورشودبانونون اوغلو، 1856-جي ايلده قيزي دونيايا گلميشدير. اومكانين آديني مئهديقولو، قيزين آديني ايسه خانبيكه قويورلار.


خورشيدبانو ناتوان پارلاق ايستعدادا و قاباقجيل ايدئاللارا ماليك اولان شخصيت اولموشدور. او، آذربايجان مدنيتينده و ايجتيماعي حياتيندا درين ايزلر قويموشدور. بو فئنومئ نين مئيدانا گلمه سي نين بير نئچه اساس سببي واردير. بونلاردان بيريسي شاعيره نين سوي كؤكودور. يني، ناتواندا ايكي بؤيوك نسلين – جاوانشيرلرين و زيياد-اوغلو قاجارلارين قاني واردير. آدلاريني چكديگيميز بو ايكي بؤيوك و شرفلي نسلين هر بيريسي دونيايا بير سيرا شاعير گتيرميشدير (مسلن، جاوانشير نسليندن ابولفت-خان طوطي نين، قاسيم بي ذاكيرين، زيياد-اوغلو قاجار نسليندن ايسه زييادي قاراباغي، موصاحيب گنجوي و بير سيرا باشقا شاعيرلرين آدلاريني چكمك اولار). ماراقليدير، كي، زييادي قاراباغي و موساهيب گنچوي واختيله قاراباغ بيلربييسي اولموشدورلار. ناتوان ياراديجيليغي نين بؤيوك تدقيقاتچيسي بيلر محمدوو " ناتوانين شاعير قوهوملاري " كيتابيندا (ب.، 1989) بو مثلاي گئنيش آچيقلايير. عئيني زاماندا، زيياد-اوغلو قاجار نسليندن چيخان شاعيرلردن سؤز باشقا كيتابلاردا دا آچيلير (مسلن، محمده لي تربيتين " دانيشمداني – آذربايجان " ، ب.، 1987؛ چينگيز قاجارين " قديم و اورتا عصرلر آذربايجانين گؤركملي شخصيتلري " ، ب.، 1997 و س.). فوضولي آدينا رئسپوبليكا اليازمالار اينستيتوتونون فوندوندا موصاحيب گنجوي نين شئير ديواني ساخلانيلير و بو اثرين اوزرينده اينستيتوتون امكداشلاري علمي تدقيقاتلار آپاريرلار. ناتوانين قيزي خانبيكه خانيم دا آناسي نين يولونو داوام ائتديره رك، قزللر و روبايلر يازميشدير. اونون بير-نئچه قزه لي واسيف قولييئوين " دوننه اوزانان جيغير " (ب.، 2000) كيتابيندا چاپ اولونموشدور. بو كيتابدا گؤستريلير كي، خان-بيكه خانيم " مجليسي-اونس " اون عوضولريندن بيري اولوب. ناتوانين فيتري ايستعدادي نين اوزه چيخماسي و چيچكلنمه سي نين باشقا بير سببي، شوبهه سيز، شوشانين تكرارئديلمز ياراديجي آبي-هاواسي و موحيطي ده اولموشدور. بيلر محمدوو " خورشيدبانو ناتوان " كيتابيندا يازير: " حتّي خاطيره لرده ناتوانين " خانليق شوكور " آدي ايله تانينان خيدمتچيسينه موسيقي تعليمي وئرمكله اونو مشهور خاننده ائتمه سيندن ده دانيشيلير " (سه. 60). اؤزو ده مؤليف قئيد ائدير كي، بو هاقدا ماتئريال نيزاعمي آدينا آذربايجان ادبياتي موزهي نين فوندوندا ساخلانيلير (ينو. 481، سه. 7). حال-حاضيردا بو ماتئريالين فوضولي آدينا رئسپوبليكا اليازمالار اينستيتوتونا وئريلديگي باره ده گومانلار وار، لاكين همين ماتئرياللار هله ليك تاپيليب تدقيقاتا جلب ائديلمه ميشدير. ناتوانين پوئزيياسي آذربايجان خاننده لريني ده روحلانديرير. بؤيوك صنعتكاريميز سئييد شوشينسكي نين ناتوان حاقيندا خاطيره سينده قئيد اولونور كي، او شاعيره نين قزللريني " سئگاه " اوستونده اوخويارميش (نيزامي آدينا آذربايجان ادبياتي موزهي نين فوندو، اينو. 874). و اوندان بري، دئمك اولار كي، بو گونه كيمي تانينميش آذربايجان خاننده لري شاعيره نين قزللريني اوخويوب، ايلهام آليرلار.
ناتوان پوئزيياسي پروفئسسيونال آذربايجان بسطكارلارين اثرلرينده ده اؤز عكسيني تاپير. بونون پارلاق ميثالي تانينميش بسطكار خالق آرتيستي، پروفئسسور واسيف آديگؤزلووون ناتوانين سؤزلرينه يازيلميش مشهور " قرنفيل " ماهني-رومانسي اولا بيلر. اونو دا دئيك كي، سون واختلاردا بسطكار " خان قيزي ناتوان " اوپئراسيني آرتيق يازيب بيتيرميشدير. ييرمي عصر آذربايجان ادبي موحيطي بير سيرا قودرتلي صنعتكارلار، او جومله دن شاعيره قادينلار يئتيشديرميشدير: خورشيدبانو ناتوان، فاطما خانيم كمينه، آشيق پري و س. خورشيدبانو ناتوان زمانه سي نين گؤركملي شخصيتلريندن اولموش، تكجه آذربايجاندا دئييل، بوتون زاقافقازييادا خئييرخاهليغي و مئسئناتليغي ايله تانينميشدير. او، كاسيبلارا ال توتموش، شوشايا سو كمري چكديرميشدير. خورشودبانو ناتوان قاراباغين سونونجو حاكيمي مئهديقولو خان جاوانشيرين قيزي، ايبراهيمخه ليل خانين نوه سيدير. او، آنا طرفدن گنجه حاكيمي جاواد خانين نسليندندير. آناسي بديعرجاهان بييم ايسه زييا خانين نوه سي اوغورلو بيين قيزيدير. فعاليتي ناتوانين ياراديجيليق فعاليتي تكجه شئيرله بيتمير. او رسسامليقلا دا مشغول اولوردو، همچنين، اونون نفيس ال ايشلري، موختليف ژانردا تيكمه لر باجاريغي دا اولموشدور. ياراديجيليقلا برابر خان قيزي نين ايجتيماعي و ايدارئتمه فعاليتيني قئيد ائتمك اولار (تسادوفي دئييل كي، قوهوملار آراسيندا خورشيدبانويا " دوررو يئكتا " ، يني، تك اينجي-خانليقين يئگانه واريثي دئيرميشلر). ناتوانين خئييرخاهليغي و خئيريييه چيليگي ده گؤزه چارپير. بيلر محمدوو " خورشيدبانو ناتوان " اثرينده گؤسترير كي، شوشانين بير قروپ شاعيرلري بديعي مجليسي تشكيل ائديلمه سي نين ضروريتيني درك ائديرديلر. لاكين، مجليس دوزلتمك اوچون شراييط و ايمكان يوخ ايدي. ضياليلار يالنيز خان قيزي نين كؤمگينه اوميد ائديرديلر. خان قيزي بو شاعيرلرين تكليفيني ممنوعنيتله قبول ائتميش و نتيجه ده قيسا بير مودتده شوشادا " مجليسي-اونس " (يني، دوستلوق، اولفت مجليسي) ياراندي.
بو مجليسه رهبرليگي و اونون بوتون خرجلريني خان قيزي اؤز اوزرينه گؤتورموشدور. تصادوفي دئييل كي، بيلر محمدوو اؤز اثرلرين بيرينده ناتواني " مجليسي-اونس " اون اورگي آدلانديريردي. شوشادا مير مؤهسون نوواب قاراباغي نين رهبرليگي ايله " مجليسي-فراموشان " آدلي داها بير پوئتيك مجليس ده فعاليت گؤستريردي. محض بو زامان خورشيدبانو (شايره اؤز ننه سي نين آديني داشيييردي، او دا گنجه لي جاواد-خان زيياد اوغلو قاجارين دوغما باجيسي ايدي) " ناتوان " ، يني، " كيمسه سيز " ، " كؤمكسيز " تخلوصونو اؤزونه گوتورموشدور. " مجليسي-اونس " ده تانينميش قاراباغ شاعيرلري ايله ياناشي مشهور خاننده و سازانده لر ده ايشتيراك ائتميشلر بونلاردان حاجي هوسو، مئشه دي ايسي، موللا ولي، موللا آبباسقولو، مئشه دي داداش، ابدولقه ني و ساديقجانين (ساديق اسد اوغلونون) آدلاريني چكه بيلريك. مشهور تارزن قوربان پيريموو يازيردي: " خورشيدبانو نينكي شئير، ائلجه ده موسيقيني چوخ سئويردي. خاننده لردن حاجي هوسو و مئشه دي ايسي اونون مجليسينده اوخويارديلار. بو خاننده اوخوياركن ناتوانين قزللريندن تئز-تئز ايستيفاده ائدرديلر. سون واختلارا قدر جاببار اونون قزللريني اؤز رئپئرتواريندا ساخلاردي " (ناتوان حاقيندا خاطيره لر. نيزاعمي آدينا آذربايجان ادبياتي موزهي نين فوندو، اينو. 874). فوضولي آدينا رئسپوبليكا اليازمالار اينستيوتوتون فوندوندا ساخلانيلان مير-حسن آغاميرووون " ناتوان حاقيندا خاطيره لرده " (ينو. 1788) قئيد اولونور كي، ناتوانين هر بير مجليسينده موسيقيچيلر ايشتيراك ائديرديلر، ناتوانين بعضي مجليسلري ايسه صيرف موسيقي مجليسي حساب اولونوردو و بورادا ناتوانين قزللري ده اوخونوردو. ياراديجيليغي گنج شاعيره شوشادا " مجليسي اونس " ادبي مجليسيني تشكيل ائتميشدير. 1973-جو ايلده شوشايا سو كمريني چكديرميشدير: بو سو كمري ايندي ده " خان قيزي بولاغي " آدي ايله مشهوردور. ناتوان آراز چاييندان ميل دوزونه ده سو كمري چكمه يه تشببوس ائتميشدير. او، ياراديجيليغا 50-جي ايللردن عنعنه وي شرق مؤوزوسو و شعرلرله باشلاميشدير. قزللرينده محبت، طبيعت گؤزلليكلري ( " گولون " ، " قرنفيل " و س.) ترننوم اولونموشدور. 16 ياشلي اوغلونون اؤلوموندن سونرا ناتوان بدبين روحلو شعرلر يازميشدير. ( " آغلارام " ، " اولايدي " ، " گئتدي " ، " سنسيز " ، " اؤلورم " و س.) اثرلري درين صميميتي، اينجه ليريزمي ايله سئچيلير. يوكسك صنعتكارليق نومونه سي اولان شعرلرينده تكرير، قوشما، رديف، مجاز و س. بديعي واسيطه لر مهارتله ايشلنميشدير. م.ن.نوواب، س.ه.شيرواني و باشقالاري اونا شعر هسر ائتميشلر.
ناتوان هم ده ايستعدادلي رسسام اولموشدور. اونون بديعي تيكمه لري " گول دفتري " (1886) آدلي آلبومونداكي رسملر بونا ثوبوتدور. شخصي موناسيبتلرين، دؤورانين هاقسيزليغي، زاليملارين سيته مي شاعيري واختسيز قوجالتميش، اونو حيات ايشيغينا حسرت قويموشدور. آغلاماقدان گؤزلري نين نورو گئتميش، بدني طاقتدن دوشموشدور. محمد راهيمين « ناتوان پوئماسي»، اي.افندييئوين « ناتوان» پيئسي شاعيره يه هسر اولونموشدور. خورشيدبانو ناتوان 1897-جي ايل، 1 اوكتيابردا وفات ائتميشدير و آغدامين " عيمارت " قبيريستانليغيندا دفن اولونموشدور. آدينا كوچه، كلوب، كيتابخانا و مكتب واردير. خان قيزي نين اليازمالاري، شخصي گئييم و اشيالاري نادير ائكسپونات كيمي آرخيو و موزئيلريميزده ساخلانيلير. باكيدا هئيكه لي، شوشادا بوستو، آغدامدا قبيروستو آبيده سي قويولموشدور. ايبراهيمخه ليل خانين نوه سيدير. قاراباغين حاكيمي مئهديقولو خان جاوانشيرين قيزيدير. خاساي خانين حيات يولداشيدير


یارپاق لار :


Powerd By : ARZUBLOG.COM Theme Designer : Blogskin.ir