تورك مشاهير و مفاخير لر
AZƏRBAYCAN,QAŞQAE,TÜRKMƏN,XƏLƏC ،ƏFŞAR VƏ...

تورك و ايسلام دونياسيندا ايلك رومان يازان قادين : فاطما عالييه توپوز

فاطما عالييه توپوز (9 اكيم 1862 – 13 تموز 1936). تورك ادبيياتي نين و ايسلام جوغرافياسي نين ايلك قادين رومانچيسي اولاراق تانينير. (ظفر خانيم 1877 ايلينده ياييملاديغي عشق- وطن  آدلي بير رومان موجودسا دا يازارين تك روماني اولدوغواوچون ظفر خانيم دئييل، بئش رومان ياييملايان فاطما عالييه خانيم ايلك رومانچي عنوانيني آلميشدير.) 

  9 اكيم 1862ده ايستانبولدا آنادان اولدو . تاريخچي  احمد جودت پاشا ايله آدوييه خانيمين قيزيدير. ياشاديغي دؤنمده  قادينلارين ائييتيمينه اؤنم وئريلمه ديگيندن اؤزل بير ائييتيم آلماسادا آغابئي علي سدات بئين ائوده  موعلليملردن  آلديغي درسلري دينله مه سي سايه سينده اؤزونو يئتيشديرميشدير. فرانسيزجايا اولان ماراغي  اورتايا چيخماسي اوزرينه فرانسيزجا درسلري آلميش و بو ديلي چوخ ياخشي دوزئيده اؤيرنميشدير. 

  فاطما عالييه خانيم، 17 ياشيندا ايكن (1879) قيريم ساواشينداكي  ساوونماسي ايله اون قازانان  غازي عوثمان پاشانين قارداشي اوغلو  كول آغاسي فايك بئي ايله ائولندي و دؤرد قيزي اولدو (خديجه، عايشه، عيصمت، نعمت).ائوليليگي نين ايلك 10 ايلينده آنجاق ائشيندن گيزلي اولاراق كيتاب اوخويا بيلن فاطما عالييه خانيم، ائشي نين بو قونوداكي توتومونون دگيشمه سيندن سونرا اونون ايذني ايله چئويرمه ايشينه باشلادي. ادبي ياشانتيسي 1889 ايلينده جورج اوهنئت (George Ohnet) – ين  ”Volonte “آدلي رومانيني “مرام” آدييلا چئويرمه سي ايله باشلادي. بو روماني  ” بير خانيم “  ايمضاسييلا ياييملانميشدير. بو باشاريسييلا باباسي نين ديققتيني  چكن فاطما عالييه خانيم، اؤزوندن درس آلماغا، فيكير تارتيشمالاري ائتمه  اولاناغينا قوشموشدو.  ” بير خانيم ” ين گؤسترديگي چابالار، اونلو يازار احمد ميدحت افندي طرفيندن “ترجومان-حقيقت “ قزئتينده اؤيولدو و يازار اونو اؤز معنوي قيزي اولاراق قبول ائتدي. فاطما عالييه خانيم، بو ايلك چئويريسيندن سونراكي چئويريلرينده  ” موترجيم- مرام “  تاخما آديني قوللاندي. 

  1891 ايلينده احمدميدحت افندي ايله بيرليكده “خيال و حقيقت” آدلي روماني يازدي. رومانين قادين آغزيندان اولان كسيميني فاطما عالييه خانيمين، كيشي آغزيندان اولان كسيميني  احمد ميدحت افندي نين قلميندن چيخميشدي . اثر، بير قادين و احمد ميدحت ايمضاسييلا ياييملاندي. بو روماندان سونرا ايكيلي اوزون سوره مكتوبلاشميش و بو مكتوبلاري ترجومان-حقيقت قزئتينده ياييملانميشدير. 

  فاطما عالييه خانيم، 1892ايلينده “مخدرات” ((Muhadarat  آدلي ايلك رومانيني اؤز آدييلا ياييملادي. بو رومانيندا بير قادينين ايلك محبتيني اونوتاماياجاغي اينانجيني چوروتمه يه چاليشدي. 1899 ايلينده ياييملانان “اودي ” (Udi) آدلي رومانيندا گؤروي اوزرينه گئتديگي حلبده ياشامينا تانيق اولدوغو بيرقادين اوديني آنلاتدي. بو كيتابدا موتسوز بير ائوليليك قوران بديعه نين حيكايه سي دؤنمينه گؤره چوخ يالين بير ديلله آنلاتميشدير. رشاد نوري گونتكين، ادبيياتا ايلگينيسيني گوچلنديرن ياپيتلار آراسيندا  له له سسيندن دينله ديگي رومانلاردان سونرا فاطما عالييه خانيمين “اودي” رومانيني سايار. اثرلرينده قادين گؤزو ايله ائوليليك، ائشلر آراسينداكي اويوم، عئشق و سئوگي قاورامي، بيربيريني تانيياراق ائولنمه نين اؤنمي كيمي اؤنملي قونولاري ايشله ين فاطما عالييه خانيمين ديگر رومانلاري “رفعت” (Ref’et)، “انين” (Enin )، “لوايح- حيات” (Levayih-i Hayat) آدلاريني داشير. يازار رومانلاريندا بيره يلشمه چاباسيندا اولان، چاليشان، پول  قازانان، كيشي يه احتيياج  دويمايان قادين قهرمانلار يارادير. 

  فاطما عالييه خانيم، ادبي اثرلري نين يانيسيرا قادين سورونلاري ايله ايلگيلي ده اثر وئرميشدي. قادينلارا مخصوص قزئتده قادين سورونلارينا ايليشكين مقاله لر يازميش و گله نكسل گؤروشلردن قوپمادان قادين حاقلاريني ساوونموشدور. 1892ده ياييملانان “نيسوان- ايسلام” آدلي كيتابيندا آوروپالي قادينلارا ايسلامدا قادينين دورومونو آنلاتميش و رومانلاريندا داها مودئرن قادين قهرمانلار يارادان يازار، بو كيتابتا، مقاله لرينده اولدوغو كيمي، اسكي گله نكلري ساووندو. 

  1893 ايلينده احمد ميدحت افندي طرفيندن  يازيلان “بير عوثمانلي قادين يازارين دوغوشو” آدلي كيتاب بيلينيرليگيني آرتيردي. بو كيتاب احمد ميدحتين فاطما عالييه ني آنلاتديغي يازيلاري و فاطما عالييه نين دوغرودان اؤزونو آنلاتديغي مكتوبلاريندان اولوشماقدادير. فاطما عالييه مكتوبلاريندا بيتمك توكنمز بيلمز اؤيرنمه جوشغوسونو آنلادير. 

  فاطما عالييه خانيمين ادبييات ديشيندا اوغراشي آلانلاريندان بير باشقاسي ايسه يارديم جمعييتلري ايدي؛ 1897 ايلينده عسكر عاييله لرينه يارديم آماجييلا “نيسوان-عوثمانييه ايمداد جمعييتي” آدلي بير درنك قوردو. بو درنك، اؤلكه ده كي  ايلك رسمي قادين درنكلريندن بيريسيدير. فاطما عالييه خانيم، هيلال-احمر جمعييتي نين ده ايلك قادين اويه سيدير. 

  1914 ايلينده يازديغي “احمد جودت پاشا و زاماني”  سون ياپيتيدير. بو رومانيندا مشروطييت سونراسي سياسال ياشامي اورتايا قويماغي آماچلاميشدير. رسمي تاريخ ئتزلرينه موخاليف اولماسي، ادبييات دونياسيندا ديشلانماسينا يول آچميشدير. 

  ايلك تورك قادين رومانچي اولما اؤزلليگي ايله آوروپا و آمريكا باسينيندا بيله سيندن سؤز ائديلن فاطما عالييه خانيمين  ” نيسوان- ايسلام “  آدلي اثري فرانسيزجا و عربجه،  ” اودي”  آدلي روماني فرانسيزجايا چئوريلميشدير. اميل ژولير(Emile Julyar) آدلي بير فرانسيز يازاري نين  ” دوغو و باتي قادينلاري “  آدلي كيتابيني فرانسيز قزئتلرينه يازديغي بير مكتوبلا ائلشديرمه سي پاريسته بؤيوك يانكي اويانديرميشدي. اثرلري 1893 ايلينده شيكاگودا دونيا قادين كيتابخانا سي كاتالوگوندا سرگيلنميشدير. ايكينجي مشروطييت ايللرينه قدر يايغين بير اونو اولماسينا راغمن زامانلا اونودولموشدور. 

  فاطما عالييه خانيم، سوي آدي قانونوندان  سونرا توپوز سوي آديني آلدي. 

  فاطما عالييه 13 تموز 1936 تاريخينده ايستانبولدا وفات ائتدي. جنازه سي فريكؤي مزارليغينا دفن ائديلميشدير. 

  فاطما عالييه خانيمين آدي، ايستانبول بئي اوغلودا و چانكايا آنكارادا بيرر خيابانلارا وئريلميشدير. ايلك عوثمانلي قادين فئمينيستلريندن امينه سمييه نين باجيسي، تيياترو و سينما اويونجوسو سونا سئلئنين خان ننه سيدير. 

  ديگر اثرلري : 

  •   رومان: رفعت (1898)، اودي (1899)، انين (1910)

  •   ياشام اؤيكوسو و تاريخ آلينينداكي ياپيتلاري: نامداران- زنان- ايسلامييان (اونلو ايسلام قادينلاري) (1892)، تراجوم- احوال- فلاسيفه (فلسفه چيلرين ياشاملاري) (1900)

  •   آيريجا فاطما عالييه اوزرينه احمد ميدحتين فاطما عالييه خانيم ياخود بير موحارريره-اي عوثمانيينين نشاتي (1893) آدلي بير اينجله مه سي واردير.  

  •   فاطما عالييه خانيمين بييوگرافيسي، فاطما كارابيييك بارباروس اوغلو طرفيندن اوزاق اؤلكه:فاطما عالييه (2007) آدي آلتيندا كيتابلاشديريلميشدير. 

كؤچورن : آيدا بيات

 

http://ayda.arzublog.com

یارپاق لار :


Powerd By : ARZUBLOG.COM Theme Designer : Blogskin.ir