ميرزا مسعود گرمرودي فرزند ميرزاعبدالرحيم،وزيرآذربايجان ونوه ميرزامحمدسعيدشيخ الاسلام،مستوفي آذربايجان بود و خود،وزيرامورخارجه ايران درعهد محمدشاه وناصرالدين شاه شد.اجداد او مقام شيخ الاسلامي آذربايجان را عهده دار بودند.
او به سبب درايت وذكاوت خود،ضمن داشتن انشا وتحرير عالي وتسلط به پنج زبان تركي،فارسي،عربي،انگليسي،وخصوصا فرانسه به سمت مستوفي شاهزاده عباس ميرزاي وليعهد برگزيده شد.مي گويند بخاطر همين محاسن،هميشه مورد توجه وليعهد بوده همه جا در ركابش مي رفت.با اينهمه،محبوبيت ومعروفيت او ونحوه نفوذش به دربار ناصرالدين شاه،بخاطر نامه اي بود كه ناپلئون بناپارت از فرانسه خطاب به ناصرالدين شاه فرستاده بودوكسي در ايران اين زبان را بلد نبود.ميرزا مسعود آن نامه رابراي شاه ترجمه كرد وپاسخ ناپلئون را هم تنظيم كرد وبعدازآن موردتوجه شاه قرارگرفت.(۱)
آرديني اوخو
علينقي گرمرودي در نسب نامه موتمن الملك اوراچنين معرفي مي كند:ميرزا سعيد خان موتمن الملك بن ميرزا سليمان بن ميرزامحمدسعيد شيخ الاسلام بن ميرزامحمدرضي شيخ الاسلام بن ميرزا سليمان شيخ الاسلام بن مولانا اسحاق بن حمدالله الكرمروديالاشلقي الانصاري.(۲)
او بخاطر درايت و ذكاوت وتوانمندي هاي ذاتي خود به مقامات عاليه كشوري رسيد.
چنانكه احتشام السلطنه مي گويد:ميرزا سعيدخان ايشلقي انصاري كه در اوايل سلطنت ناصرالدين شاه با سمت منشيگري به خدمت ميرزا تقي خان اميركبير درآمد و ظرف چهار سال به لقب موتمن الملك و مقام وزارتخانه رسيد ومدت ۳۳ سال در اين مقام باقي بود.(۳)
ناصرالدين شاه هنگام ترك تبريز وليعهد نشين و تصاحب تخت پادشاهي در تهران،در روستاي باسمنج عريضه اي به خط زيباي ملا سعيد مي بيند واز او بسيار خوشش آمده و به خدمت فرا ميخواند.تلاس زيادي داشتم تا بدانم دستخط او چگونه بود كه شاه قاجار را به حيرت وا مي داشت.بالاخره در ميان اسناد قديمي مركز مطالعات تاريخ معاصر ايران نامه اي با خط بسيار زيبا و انشاي فوق العاده عالي از ايشان خطاب به سفير ايران در بريتانياي كبير يافتم كه بي نهايت زيبا بود كه در كنار عكس وي مشاهده مي كنيد
آرديني اوخو
مراسم گراميداشت ياد صفر قهرمانيان در برلين آلمان
سه شنبه ١٢ آذر ١٣٨١
صفرخان در سال ١٣٠٠ شمسي (٨١ سال پيش) در روستاي شيشوان عجب شير ، كه سبز
وخرم در كنار درياچه اروميه و در دامن رودخانه پر آب قالا چاي آرميده است
، به دنيا آمد. نام مادرش ،گوهر تاج وپدرش محمد حسين بود. به علت فقدان
مدرسه در محل زندگي بالاجبار مدت ٧سال پيش ميرزاها وملا هاي ده گلستان
وبوستان وازاين قبيل خواند. خودش ميگويد "... به علت اينكه زبانم تركي
بود،چيزي ازآنها عايدم نشد." پس از آن وارد مدرسه اي در عجب شير شد ولي
تنها توانست دوره ابتدايي را به پايان برد صفر نوجوان براي گذران زندگي
خانواده به كار كشاورزي پرداخت. درآن موقع بخش زيادي از حاصل كار دهقانان
نصيب مالكان ميشد، دولت وژاندارم هاهم حامي آنها بودند. مالكين عملا صاحب
اخيتار جان و مال وناموس دهقانان محسوب ميشدند. صفرخان خود گفته است:
"... امروزظلم وستم وتجاوز به ناموس ،فردا خبر از دردهاي ديگر، هر شب ما
با درد تازه اي سر به بالين ميگذاشتيم واين رنج هاي روحي بود كه آنروز ها
مرا به مبارزه عليه اين بي عدالتي ها كشاند."
آرديني اوخو
جهانگيرخان افشار ارشلو
(نام آوران اورميه)
جهانگير خان پسر ارشد فتحعلي خان افشار ارشلو بود. در سال 1174 قمري كه كريم خان زند براي براندازي حكومت فتحعلي خان به آذربايجان آمد و پس از شكست و دستگيري فتحعلي خان به سال 1176 قمري او و دو پسرش جهانگير خان و رشيد خان و جمعي از بستگان آن ها را با خود به اصفهان برد و با كشتن فتحعلي خان به سال 1177 قمرر در قمشه (شهر رضا) دو پسر او را با خود به شيراز برد . در سال 1190 قمري حكمي در جهت حكومت جهانگير خان بر اورميه و بر كناري امام قلي خان قاسملوي افشار را خواسته شد . ولر اين حكم عملي نشده و پس از مرگ كريم خان به سال 1193 قمرر و به روي كار آمدن «زكي خان » برادر مادري وي ، پسران فتحعلي خان و جمعي از افشاريان مقيم اصفهان بر عليه او دست به شورش ميزنند ولي در نهايت دستگير و به دستور زكي خان كشته ميشوند. كه در منابع مختلف تعداد كشته شدگان بين 11 تا 20 نفر در تغيير بوده است .
حاضيرلايان: ائلمان اورمو اوغلو
منابع :
(بر گرفته شده از كتاب نام آوران اورميه)
نام آوران اورميه، صص 65-66
شرح حال رجال ايران، جلد سوم، صص 75-74
تاريخ رجال ايران، جلد ششم، صص61-58
وبلاگ اورمو يوردو
آذربايجان ميلي ايستيقلال حركاتي نين و شرقين ايلك جمهوريتي آذربايجان دئموكراتيك جومهوريتي نين تمل داشيني قوران؛ حياتي، زنگين حاديثه لرله دولو بير داستانا چئوريلن، اؤلومسوز ليدئر محمد امين رسولزاده 1884، يانوارين 31-ده باكي نين نووخاني كندينده آنادان اولموشدور.
آتاسي دين خاديمي اولسا دا،حياتا آچيك گؤزله باخميش، مكتب ياشينا چاتميش اوغلونو شرعيت درسلريني دئييل دونيوي علملر اؤيرنمه يه يؤنلنديرميشدير. اونون،اوغلونو مشهور پئداقوق ج.م قنيزاده نين مودير اولدوغو ايكينجي " روس-موسلمان " مكتبينه قويماسي گله جك موتفككيرين طالعيينده موهوم رول اويناميشدير. بوراني بيتيرديكدئن سونرا م.ا. رسولزاده اؤز تحصيليني باكي تئخنيكي مكتبينده،روس ديلينده داوام ائتديرميشدير. اونون اينقيلابي فعاليتي نين ايلك دؤورو ده محض بو دؤوره تصادوف ائدير. 1902-جي ايلده 17 ياشيندا اولان م.ا. رسولزاده " موسلمان گنجليك " تشكيلاتيني ياراتميشدير. بو ييرمي عصرده آذربايجاندا روس موستملكه سينه قارشي موباريزه آپاران ايلك سياسي تئشكيلات ايدي. بير آز سونرا " موسلمان دئموكراتيك " موساوات " جمعيتي " ادي ايله گيزلي فعاليت گؤسترن بو تشكيلاتين بير قولو دا ايراندا قورولموش و بورادا باشلايان مشروطه اينقيلابينا ايستيقامت وئريجي رهبر قوووه يه چئوريلميشدير.م.ا. رسولزاده ادبي ياراديجيليغا دا بو ايللرده باشلاميش، " موخممس " آدلي ايلك " شرقي روس " قزئتينده چاپ اولونموشدور.1904-جو ايلين آخيرلاريندا " هوممت " تشكيلاتي يارانميشدير و بو تشكيلاتين بانيلريندن بيري ده م.ا. رسولزاده اولموشدور.تشكيلاتين " همت " آدلي قزئتي ده چاپ ائديلميش و بو قزئتين ناشيرلريندن بيري ده م.ا.رسولزاده اولموشدور. 1906-جي ايلدن قزئت " تكامول " آدي ايله چيخير. همين ايللرده باكي نئفت معدنلرينه و آذربايجانين آيري آيري بؤلگه لرينه اينقيلابي اينتيباهنامه لرين، قزئتلرين چاتديريلماسي دا رسولزاده نين ادي ايله باغليدير.موعين مودت او " ايرشاد " قزئتي نين مووققتي رئداكتورو اولموشدور. 1907-جي ايلده چيخميش گله جگين بؤيوك بسطكاري او. حاجيبيووون " تورك-روس و روس-تورك لوغتي " كيتابي نين دا ناشيري م.ا. رسولزاده اولوب.1908-جي ايل دئكابرين 5-ده م.ا. رسولزاده نين " قارانليقدان ايشيغا " آدلي پيئسي صحنه يه قويولدو.پيئسين آنا خطي اويانيش و ايستيقلال حركاتي نين تبليغي تشكيل ائديردي. او اؤزونون بو اثري ايله آذربايجانا موختاريت شوعاري فيكريني يايماغا باشلاميش وئ روس چاريزم اوسول ايداره سي ايستيبداديني ييخماغا چاغيريردي.بو اثردن باشقا م.ه. رسولزاده نين همين ايلده يازديغي " ناگاهان بلا " اثري واردير.1908-جي ايلين آخيريندا م.ه. رسولزاده چار اوسول-ايداره سي طرفيندن اونون حبسي تهلوكه سي ايله علاقه دار اولاراق باكيني ترك ائده رك ايرانا يولا دوشور. او،ايراندا شاهليق اوسول ايداره سينه قارشي باشلاميش مشروطه اينقيلابي نين رهبرلريندن بيري اولور. م.ا. رسولزاده تبريزده خالقيميزين ميللي قهرماني ستترخان و سيلاحداشلاري ايله گؤروشور.جنوبي آذربايجا نين شهر و كندلريني گزير، اؤز دوغما خالقينين آجيناجاقلي وضعيتيني ياخيندان موشاهيده ائدير. بو موشاهيده لر سونرالار اونون ياراديجيليغينا دا تاثير ائدير.چار حؤكومتي ايرانداكي اينقيلابي حركاتدان قورخويا دوشه رك،اونون رهبرلريندن بيري اولان م.ا. رسولزادني اؤلكه دن چيخارماغي شاهليق اوسول ايداره سيندن طلب ائدير.م.ا.رسولزاده تعقيبلردن ياخا قورتارماق اوچون ايستامبولا موهاجيرت ائدير. او،توركييه نين پايتاختيندا هميئرليلري علي بي حوسئينزاده و احمد بي آغايئوله گؤروشموش، يوسيفبي آكچوراوغلو ، زييا گؤكالپ و باشقا گؤركملي عاليملرله ياخينليق ائتميشدير.1911-جي ايلده فعاليته باشلايان " تورك يوردو " درگيسي نين فعال يازارلاريندان اولموشدور. اونون بو درگيده بير نئچه مقاله سي چاپ اولونموشدور. بونلاردان " ايران توركلري " مقاله سي داها چوخ ماراق دوغورور.1913-جو ايلده رومانوولارين 300 ايلليگي ايله علاقه لي عفوي-اومادان سونرا باكييا قاييدير.او، هله ايستامبولدايكن اونون گؤستريشي ايله كئچميش هوممتچيلر طرفيندن اساسي قويولموش " موساوات " پارتيياسينا داخيل اولموش و اونون رهبرلريندن بيري اولموشدور.1914-جو ايل سئنتيابرين 16-دا شاعير.ژورناليست ويازيچي الابباس مونزيبين رئداكتورلوغو ايله آيدا ايكي دفعه چيخان " ديريليگين " درگيسي نين ايلك سايي چاپدان چيخدي. رسولزاده نين " ديريليك ندير؟ " آدلي باش مقاله سي درگيني ايدئياسيني موعينلشديرير و خالقيميزي ميللي اويانيشا چاغيريردي.م.ا. رسولزاده 1915-جي ايلين آوقوستوندان " آچيق سؤز " قزتيني نشر ائدير كي، بو دا گيزلي فعاليت گؤسترن " موساوات " پارتيياسي نين اورقاني ايدي.1917-ده فئورال بورژوا اينقيلابي باش وئردي.بؤيوك روس ايمپئريياسي داغيلماغا اوز قويموشدو. اسن آزادليق مئهي موستملكه حاليندا اينله مكده اولان خالقلاردا اؤز موستقيل دؤولتلريني قورماق هوه سي قالديرميشدي.1917يجي ايلين ايكينجي ياريسيندا " موساوات " پارتيياسي ايله " تورك عدم مركزيت " پارتيياسي بيرلشيب " تورك عدمي مركزيتي پارتيياسي " موساوات " آدي آلتيندا چيخيش ائتمه يه باشلادي.اونون شؤعبه لري نينكي آذربايجا نين بوتون بولگه لرينده،همچنين اوكراينا،گورجوستان،روسييا،توركيستان و ايرانين بير چوخ شهرلرينده تشكيل ائديلميشدي.1917-جي ايل اوكتيابرين 26-دان 31-نه دك 500 نوماينده نين ايشتيراكي ايله باكيدا طنطنه لي شكيلده كئچيريلن " تورك عدمي مركزيتي پارتيياسي " موساوات " اين بيرينجي قورولتايي كئچيريلدي و رسولزاده همين قورولتايدا مركزي كوميته نين صدري سئچيلميشدير. همين دؤور خالقيميزين تاريخينه ميللي آذربايجان حركاتي كيمي داخيل اولموشدور.1918-جي ايلين مايين 26-سيندا زاقافقازييا سئيمي داخيلي چكيشمه لر نتيجه سينده داغيلدي.همين آيين 27-ده موختليف پارتييالارين عوضولريندن عيبارت ميللي شورا ياراندي و م.ا. رسولزاده سس چوخلوغو ايله ميللي شورا نين صدري سئچيلدي.1918-جي ايلين مايين 28-ده بوتون اؤلكه لرين راديوستانسييالاري و قزئتلري آذربايجان ايستيقلاليتيني بوتون دونيايا يايديلار، م.ا. رسولزاده نين قوردوغو آذربايجان دئموكراتيك جومهوريتي نين عؤمرو قيسا جمعي 23 آي اولماسينا باخماياراق آذربايجان خالقينا موستقيلليگين شيرين داديني دادديردي. بو دؤولتين روس كوممونيست ايمپئريياسي طرفيندن سقوطا يئتيريلديگيندن،1920 ايلين آپرئليندن دا ايكينجي موسقيلليك دؤوروموزه دك آذربايجان خالقي او ايستيقلالين عشقييله ياشادي.
http://www.oyanish.arzublog.com
حيدرخان عمواوغلي مشهور به حيدر برقي كه نام اصليش تاري ويرديوف (خداداد) بود، در سال (۱۸۸۰م) در شهر سلماس از پدري به نام علي اكبر افشار و مادري به نام زهرا خانم متولد شد.
حيدرخان عمواوغلي مشهور به حيدر برقي كه نام اصليش تاري ويرديوف (خداداد) بود، در سال ۱۲۵۹ ه.ش (۱۸۸۰م) در شهر سلماس از پدري به نام علي اكبر افشار و مادري به نام زهرا خانم متولد شد.
پدرش علي‌اكبر افشار، طبيب بود. مشهدي علي‌اكبر را مردم عمو خطاب مي‌كردند. به همين خاطر حيدرخان به عمواوغلي شهرت يافت. او مردي دل‌سوز ومهربان بود و در ميان مردم نفوذ بسيار داشت. وي درسال ۱۲۶۵ ه.ش (۱۸۸۶م) به علت فشارهاي ماموران دولتي همراه خانواده اش در شهر الكساندرپل (لنيناكان) در ارمنستان مقيم شد.
آرديني اوخو
از موسسين مركز غيبي تبريز و انجمن سعادت استانبول
زنده ياد حاج رسول صدقياني فرزند خَلَف آذربايجان، به سال 1247 هجري شمسي در تبريز محله دَوَچي (شتربان) كوچه صدقيانيها در خانوادهاي متدين و تاجر پيشه ديده به جهان گشود. دوران كودكي و نوجواني را به تعليم و تربيت و كسب سواد پرداخته و چون به سن بلوغ فكري رسيد ، شغل پدر (بازرگاني) را پيشه خود نموده و براي بسط تجارت به تركيه عثماني (استانبول) و چند كشوراروپايي همچون اتريش و . . . سفر كرده و از پيشرفت آنها و تحولات جهاني آگاه و هر بار با دلي آكنده از شور و شوق به سرزمين مادري باز ميگشت.
آرديني اوخو
آذربايجان تنها سرزمين انقلابها و جنبش¬ها نيست، بلكه جايگاه دانشمندان بزرگي نيز بوده كه هزاران صاحب نظر در تمام رشته¬هاي علوم تقديم جامعه جهاني نموده است. يكي از اين مردان صاحب نام و متفكر حضرت آيت الله العظمي شريعتمداري مي باشند. كه در قرن حاضر يكي از نوابغ جامعه ديني دنياي اسلام هستند. نظريات فقهي وديني ايشان زبانزد حوزه¬هاي علميه ديني قم و نجف است و افكار و انديشه¬هاي او در آن حوزه¬ها اكنون هم تدريس مي شوند . در شهرقم علماي ديني آنها را در محبوسخانه¬هاي تنگ و تاريك خانه¬ها به صورت مخفيانه وغريبانه ، استادان به طلاب ديني درس
ميدهند.
آرديني اوخو
عبدالرحيم طالبوف، در كوي سرخاب تبريز به دنيا آمد. پدرش ابوطالب، درودگر تهيدستي بود. عبدالرحيم در 16 سالگي تبريز را ترك كرد و به تفليس كه كانون انقلاب و انديشه هاي نو بود، رفت. در آنجا زبان و ادبيات روسي و برخي از رشته هاي دانش جديد را فرا گرفت. چندي بعد به تمرخان شوره، مركز داغستان رفت و تا پايان عمر در آنجا به سر برد. او با پيمانكاري، دارايي هنگفتي گردآورد و با آسودگي خاطر به خواندن و نگارش كتاب پرداخت .
عبدالرحيم طالبوف، نوگرا، آزاديخواه و دانش پژوه بود. هدف اساسي او در نوشته هايش، بيداري ايرانيان و آشنا ساختن آنان با دنياي نو بود. براي طالبوف، دانش ارزش و ارجي ويژه داشت. او تكامل و نيكبختي انسان را در دستيابي به دانش و فن آوري نو مي دانست، به همين سبب به فكر باز كردن مدرسه افتاد و در سال 1319 ق./1280 ش. با ياري ملك المتكلمين كه از راه بادكوبه به اروپا مي رفت، در بادكوبه مدرسه اي براي ايرانيان باز كرد. بنيان انديشه هاي طالبوف بر خرد استوار است . او با تاريخ، ادبيات و فلسفه ايران و فرهنگ اسلامي و نيز باورهاي انديشمندان يونان و روم آشنا بود و از نظريه هاي سياسي و اجتماعي غرب آگاهي داشت. جاي پاي انديشه هاي دوران روشنگري اروپا در آثار او به روشني ديده مي شود . در ميان نويسندگان و دانشوران ايراني نيز از آخوندزاده و ميرزا ملكم خان تأثير پذيرفته است.
به گمان طالبوف، تنها گسترش آموزش و پرورش و ترويج شكيبايي و مداراي ديني مي تواند صلح و آشتي را جايگزين دشمني هاي ديرينه ملت ها كند و جامعه را به سوي انسانيت رهنمون شود. عبدالحيم طالبوف، راز پيشرفت غرب را در برخورداري از دانش ، آزادي و حاكميت قانون مي داند، قانوني كه حكومت مي گذارد و دولت به كار مي بندد. او به آرمان ملي و سنت هاي ايراني پايبند و از فرنگي مآبي جديد رويگردان بود و باور داشت كه چاره جز اين نيست كه اصول مدنيت جديد اروپا را بپذيريم. اما بايد اراده ملي را بياموزيم.....بلكه در همه جا و هميشه ايراني بمانيم. او پس از پيروزي انقلاب مشروطيت، به پاس خدماتش از سوي مردم تبريز به نمايندگي مجلس شوراي ملي برگزيده شد، اما نمايندگي مجلس را نپذيرفت و به ايران باز نگشت.
طالبوف به دگرگوني خط و زبان فارسي باور داشت. او پيشنهاد كرد كه نقطه از حروف فارسي برداشته شود، نشانه هاي آوايي به واژه ها افزوده شوند و زاويه ها به قائمه تبديل گردند. طالبوف از پيشوان ساده كردن دانش و فن آوري جديد است و مفاهيم علمي را به روشني و سادگي بيان مي كند. امروزه او را از پيشگامان ساده نويسي در نثر فارسي مي شناسند. تمامي آثار طالبوف، پس از 60 سالگي او به چاپ رسيده اند. مهمترين اثرش به نام سفينه طالبي يا كتاب احمد، در دوجلد در سال 1311 ق./1271 ش. در استانبول چاپ شد. در پيشگفتار كتاب احمد مي نويسد پيشرفت دانش و فنون جديد نتيجه آن است كه دانشمندان براي شاگردان خود ميدان مناقشه را باز كرده و فراخناي سوال و جواب را وسعت داده بودند و شاگرداني كه عقايد استاد را از روي براهين و دلايل رد مي كردند بيشتر مورد آفرين واقع مي شوند چه به خوبي دانسته شده كه نخستين سبب ترقي معارف و حكميات و آزادي انكار ، افتتاح باب سوالات است.
طالبوف در نوشته هاي خود؛ بيشتر از زبان ديگري سخن مي گويد و گاهي نيز از خود با نام ميرزا عبدالرحيم مرحوم، ياد مي كند. او شعرهايي نيز سروده و آن ها را نخستين اشعار پوليتيكي ايران خوانده است. از مهمترين آثار او، افزون بر كتاب سفينه طالبي يا كتاب احمد، مي توان از كتاب هاي زير نام برد.
نخبه سپهري يا تاريخ نبوي، مسالك المحسنين، سياست طالبي، ايضاحات در خصوص آزادي، مسائل الحيات، ترجمه پندنامه ماركوس، ترجمه هيئت فلاماريون.
تورك و ايسلام دونياسيندا ايلك رومان يازان قادين : فاطما عالييه توپوز
فاطما عالييه توپوز (9 اكيم 1862 – 13 تموز 1936). تورك ادبيياتي نين و ايسلام جوغرافياسي نين ايلك قادين رومانچيسي اولاراق تانينير. (ظفر خانيم 1877 ايلينده ياييملاديغي عشق- وطن آدلي بير رومان موجودسا دا يازارين تك روماني اولدوغواوچون ظفر خانيم دئييل، بئش رومان ياييملايان فاطما عالييه خانيم ايلك رومانچي عنوانيني آلميشدير.)
9 اكيم 1862ده ايستانبولدا آنادان اولدو . تاريخچي احمد جودت پاشا ايله آدوييه خانيمين قيزيدير. ياشاديغي دؤنمده قادينلارين ائييتيمينه اؤنم وئريلمه ديگيندن اؤزل بير ائييتيم آلماسادا آغابئي علي سدات بئين ائوده موعلليملردن آلديغي درسلري دينله مه سي سايه سينده اؤزونو يئتيشديرميشدير. فرانسيزجايا اولان ماراغي اورتايا چيخماسي اوزرينه فرانسيزجا درسلري آلميش و بو ديلي چوخ ياخشي دوزئيده اؤيرنميشدير.
فاطما عالييه خانيم، 17 ياشيندا ايكن (1879) قيريم ساواشينداكي ساوونماسي ايله اون قازانان غازي عوثمان پاشانين قارداشي اوغلو كول آغاسي فايك بئي ايله ائولندي و دؤرد قيزي اولدو (خديجه، عايشه، عيصمت، نعمت).ائوليليگي نين ايلك 10 ايلينده آنجاق ائشيندن گيزلي اولاراق كيتاب اوخويا بيلن فاطما عالييه خانيم، ائشي نين بو قونوداكي توتومونون دگيشمه سيندن سونرا اونون ايذني ايله چئويرمه ايشينه باشلادي. ادبي ياشانتيسي 1889 ايلينده جورج اوهنئت (George Ohnet) – ين ”Volonte “آدلي رومانيني “مرام” آدييلا چئويرمه سي ايله باشلادي. بو روماني ” بير خانيم “ ايمضاسييلا ياييملانميشدير. بو باشاريسييلا باباسي نين ديققتيني چكن فاطما عالييه خانيم، اؤزوندن درس آلماغا، فيكير تارتيشمالاري ائتمه اولاناغينا قوشموشدو. ” بير خانيم ” ين گؤسترديگي چابالار، اونلو يازار احمد ميدحت افندي طرفيندن “ترجومان-حقيقت “ قزئتينده اؤيولدو و يازار اونو اؤز معنوي قيزي اولاراق قبول ائتدي. فاطما عالييه خانيم، بو ايلك چئويريسيندن سونراكي چئويريلرينده ” موترجيم- مرام “ تاخما آديني قوللاندي.
1891 ايلينده احمدميدحت افندي ايله بيرليكده “خيال و حقيقت” آدلي روماني يازدي. رومانين قادين آغزيندان اولان كسيميني فاطما عالييه خانيمين، كيشي آغزيندان اولان كسيميني احمد ميدحت افندي نين قلميندن چيخميشدي . اثر، بير قادين و احمد ميدحت ايمضاسييلا ياييملاندي. بو روماندان سونرا ايكيلي اوزون سوره مكتوبلاشميش و بو مكتوبلاري ترجومان-حقيقت قزئتينده ياييملانميشدير.
فاطما عالييه خانيم، 1892ايلينده “مخدرات” ((Muhadarat آدلي ايلك رومانيني اؤز آدييلا ياييملادي. بو رومانيندا بير قادينين ايلك محبتيني اونوتاماياجاغي اينانجيني چوروتمه يه چاليشدي. 1899 ايلينده ياييملانان “اودي ” (Udi) آدلي رومانيندا گؤروي اوزرينه گئتديگي حلبده ياشامينا تانيق اولدوغو بيرقادين اوديني آنلاتدي. بو كيتابدا موتسوز بير ائوليليك قوران بديعه نين حيكايه سي دؤنمينه گؤره چوخ يالين بير ديلله آنلاتميشدير. رشاد نوري گونتكين، ادبيياتا ايلگينيسيني گوچلنديرن ياپيتلار آراسيندا له له سسيندن دينله ديگي رومانلاردان سونرا فاطما عالييه خانيمين “اودي” رومانيني سايار. اثرلرينده قادين گؤزو ايله ائوليليك، ائشلر آراسينداكي اويوم، عئشق و سئوگي قاورامي، بيربيريني تانيياراق ائولنمه نين اؤنمي كيمي اؤنملي قونولاري ايشله ين فاطما عالييه خانيمين ديگر رومانلاري “رفعت” (Ref’et)، “انين” (Enin )، “لوايح- حيات” (Levayih-i Hayat) آدلاريني داشير. يازار رومانلاريندا بيره يلشمه چاباسيندا اولان، چاليشان، پول قازانان، كيشي يه احتيياج دويمايان قادين قهرمانلار يارادير.
فاطما عالييه خانيم، ادبي اثرلري نين يانيسيرا قادين سورونلاري ايله ايلگيلي ده اثر وئرميشدي. قادينلارا مخصوص قزئتده قادين سورونلارينا ايليشكين مقاله لر يازميش و گله نكسل گؤروشلردن قوپمادان قادين حاقلاريني ساوونموشدور. 1892ده ياييملانان “نيسوان- ايسلام” آدلي كيتابيندا آوروپالي قادينلارا ايسلامدا قادينين دورومونو آنلاتميش و رومانلاريندا داها مودئرن قادين قهرمانلار يارادان يازار، بو كيتابتا، مقاله لرينده اولدوغو كيمي، اسكي گله نكلري ساووندو.
1893 ايلينده احمد ميدحت افندي طرفيندن يازيلان “بير عوثمانلي قادين يازارين دوغوشو” آدلي كيتاب بيلينيرليگيني آرتيردي. بو كيتاب احمد ميدحتين فاطما عالييه ني آنلاتديغي يازيلاري و فاطما عالييه نين دوغرودان اؤزونو آنلاتديغي مكتوبلاريندان اولوشماقدادير. فاطما عالييه مكتوبلاريندا بيتمك توكنمز بيلمز اؤيرنمه جوشغوسونو آنلادير.
فاطما عالييه خانيمين ادبييات ديشيندا اوغراشي آلانلاريندان بير باشقاسي ايسه يارديم جمعييتلري ايدي؛ 1897 ايلينده عسكر عاييله لرينه يارديم آماجييلا “نيسوان-عوثمانييه ايمداد جمعييتي” آدلي بير درنك قوردو. بو درنك، اؤلكه ده كي ايلك رسمي قادين درنكلريندن بيريسيدير. فاطما عالييه خانيم، هيلال-احمر جمعييتي نين ده ايلك قادين اويه سيدير.
1914 ايلينده يازديغي “احمد جودت پاشا و زاماني” سون ياپيتيدير. بو رومانيندا مشروطييت سونراسي سياسال ياشامي اورتايا قويماغي آماچلاميشدير. رسمي تاريخ ئتزلرينه موخاليف اولماسي، ادبييات دونياسيندا ديشلانماسينا يول آچميشدير.
ايلك تورك قادين رومانچي اولما اؤزلليگي ايله آوروپا و آمريكا باسينيندا بيله سيندن سؤز ائديلن فاطما عالييه خانيمين ” نيسوان- ايسلام “ آدلي اثري فرانسيزجا و عربجه، ” اودي” آدلي روماني فرانسيزجايا چئوريلميشدير. اميل ژولير(Emile Julyar) آدلي بير فرانسيز يازاري نين ” دوغو و باتي قادينلاري “ آدلي كيتابيني فرانسيز قزئتلرينه يازديغي بير مكتوبلا ائلشديرمه سي پاريسته بؤيوك يانكي اويانديرميشدي. اثرلري 1893 ايلينده شيكاگودا دونيا قادين كيتابخانا سي كاتالوگوندا سرگيلنميشدير. ايكينجي مشروطييت ايللرينه قدر يايغين بير اونو اولماسينا راغمن زامانلا اونودولموشدور.
فاطما عالييه خانيم، سوي آدي قانونوندان سونرا توپوز سوي آديني آلدي.
فاطما عالييه 13 تموز 1936 تاريخينده ايستانبولدا وفات ائتدي. جنازه سي فريكؤي مزارليغينا دفن ائديلميشدير.
فاطما عالييه خانيمين آدي، ايستانبول بئي اوغلودا و چانكايا آنكارادا بيرر خيابانلارا وئريلميشدير. ايلك عوثمانلي قادين فئمينيستلريندن امينه سمييه نين باجيسي، تيياترو و سينما اويونجوسو سونا سئلئنين خان ننه سيدير.
ديگر اثرلري :
• رومان: رفعت (1898)، اودي (1899)، انين (1910)
• ياشام اؤيكوسو و تاريخ آلينينداكي ياپيتلاري: نامداران- زنان- ايسلامييان (اونلو ايسلام قادينلاري) (1892)، تراجوم- احوال- فلاسيفه (فلسفه چيلرين ياشاملاري) (1900)
• آيريجا فاطما عالييه اوزرينه احمد ميدحتين فاطما عالييه خانيم ياخود بير موحارريره-اي عوثمانيينين نشاتي (1893) آدلي بير اينجله مه سي واردير.
• فاطما عالييه خانيمين بييوگرافيسي، فاطما كارابيييك بارباروس اوغلو طرفيندن اوزاق اؤلكه:فاطما عالييه (2007) آدي آلتيندا كيتابلاشديريلميشدير.
كؤچورن : آيدا بيات
