+0 به يه ن
یاییلیب : چهارشنبه 14 اردیبهشت 1390 | یازار : صاديق صاديقي | بؤلوم : شعر،موسيقي و ادبيات | 0 باخيش لار
دكتر غلامحسين ساعدي پزشك و داستان نويس مشهور آذربايجاني
شادروان دكتر غلام حسين ساعدي متخصص بيماريهاي اعصاب و روان از پزشكان بنام آذربايجاني است كه علاوه بر رشته پزشكي يد طولاني در نوشتن آثار ادبي همچون دهها داستان ،نمايشنامه ،اشعار،ترجمه كتب خارجي ،انتشار مجله و فصلنامه و دهها كار ادبي ديگر دارد وافتخار بزرگي براي آذربايجانيها و ايران بوده و هست .بي شك فيلم سينمايي گاو به گارگرداني داريوش مهرجويي به سال 1348،فيلم سينمايي آرامش در حضور ديگران ساخته ناصر تقوايي به سال 1349،فيلم سينمايي دايره مينا به كارگرداني داريوش مهرجويي به سال 1353كه براساس داستانهاي دكتر غلامحسين ساعدي ساخته شده است را ميتوان از شاهكارهاي ادبي و سينمايي كشورمان ياد كنيم .شادروان دكترغلامحسين ساعدي (مشهور به گوهر مراد) روز سه شنبه بيست وچهارم دي ماه يك هزار سيصد وچهارده سال شمسي ازوالدين آذربايجاني بنامهاي علي اصغرو مادر طيبه درشهر تبريز به دنيا آمد. وي در سال 1322 وارد دبستان بدر و در سال 1329 وارد دبيرستان منصور شد.در سال 1330 همزمان با نهضت ملي فعاليت سياسي خود را آغاز كرد. طي سال هاي بعد مسووليت انتشار روزنامه هاي فرياد، صعود و جوانان آذربايجان را برعهده گرفت و مقالات و داستان هايي در اين سه روزنامه و همچنين " دانش آموز" چاپ تهران منتشر كرد.بعد از كودتاي 28مرداد 1332 به مدت دو ماه مخفي شد و در شهريور ماه اين سال دستگير و چند ماهي در زندان به سر برد.در سال 1334 وارد دانشكده پزشكي تبريز شد و سال بعد همكاري خود با مجله سخن آغاز كرد. در اين سال داستان مرغ انجير و پيگماليون، داستان و نمايشنامه را در تبريز منتشر ساخت.در سال 1336 داستان خانه هاي شهرري را در تبريز و نمايشنامه ليلاج ها را در مجله سخن منتشر كرد. در سال بعد و پس از آشنايي با صمد بهرنگي ، بهروز دهقاني ، مفتون اميني ، كاظم سعادتي و مناف ملكي، جنبش هاي دانشجويي و اعتصابات دانشگاه تبريز را رهبري نمود. در اين سال داستان كوتاه شكايت و نمايشنامه غيوران شب را نوشت.طي سال هاي بعد تا زمان فارغ التحصيلي در سال 1340 نمايشنامه هاي سايه هاي شبانه ، كاربافك ها در سنگر و سفر مرد خسته را نوشت و منتشر ساخت.در سال 1341 راهي تهران شد تا خدمت سربازي اش را صورت سرباز صفر آغاز كند. در اين زمان چند داستان كوتاه درباره زندگي سربازي نوشت. در همين سال به همراه برادرش دكتر علي اكبر يك مطب شبانه روزي افتتاح كرد و با كتاب هفته و مجله آرش همكاري نمود. آشنايي و دوستي با احمد شاملو، جلال آل احمد، پرويز ناتل خانلري، رضا براهني، محمود آزاد تهراني، سيروس طاهباز، رضا سيدحسيني، بهمن فرسي، به آذين، اسماعيلي شاهرودي و جمال ميرصادقي حاصل اين دوره بود.در سال هاي بعد تك نگاري ايلخچي ، خياو يا مشكين شهر، هشت داستان پيوسته عزاداران بيل، نمايشنامه هاي چوب بدست هاي ورزيل، بهترين باباي دنيا، تك نگاري اهل هوا، داستان بلند مقتل، پنج نمايشنامه از انقلاب مشروطيت، مجموعه داستان واهمه هاي بي نام و نشان، نمايشنامه آي بي كلاه، آي باكلاه را منتشر ساخت.ساعدي در سال 1346 به همراه جلال آل احمد، رضا براهني و سيروس طاهباز براي رفع سانسور از اهل قلم و مطبوعات با دولت وقت به مذاكره نشست. در همين سال وبه دنبال اين اقدام هسته اصلي كانون نويسندگان شكل گرفت.انتشار داستان ترس و لرز، تك نگاري قراداغ، رمان توپ، نمايشنامه پرواربندان، جانشين، فيلمنامه گاو در سال هاي بين 1346 تا 1353 صورت گرفت.در سال 1353 با همكاري نويسندگان صاحب نام آن زمان، مجله الفباء را منتشر كرد. در همين سال در حين تهيه تك نگاري شهرك هاي نوبنياد توسط ساواك دستگير و به زندان قزل قلعه و بعد اوين منتقل شد و يك سال در سلول انفرادي شكنجه شد.پس از آزادي از زندان سه داستان گورو گهواره، فيلمنامه عافيتگاه ، داستان كلاته نان، را نوشت و در سال 1357 به دعوت انجمن قلم امريكا روانه اين كشور شد كه سخنراني هاي متعددي در اين كشور انجام داد. در اوايل زمستان سال اين سال به ايران بازگشت.در اواخر سال 1360 راهي پاريس شد و همچنين در اين سال با خانم بدري لنكراني ازدواج كرد.طي سال هاي 1361– 1364 در پاريس اقدام به انتشار مجله الفباد كرد و چند نمايشنامه و فيلمنامه و داستان نيز نوشت.غلامحسين ساعدي در روز دوم آذرماه 1364 در پاريس درگذشت و در گورستان پرلاشز و در كنار صادق هدايت آرام گرفت.
آثار و فعاليتهاي شادروان دكتر غلامحسين ساعدي :
چاپ مقاله و داستان در روزنامههاي فرياد، صعود، جوانان آذربايجان و دانش آموز(هفته نامه)؛ چاپ تهران؛ 1331
چاپ”از پا نيفتادهها“ (بخشي از يك داستان بلند)؛ كبوتر صلح؛ 1332
چاپ داستان”خانههاي شهرري“؛ تبريز؛ 1334
چاپ داستان كوتاه”آفتاب مهتاب“؛ تهران، مجله سخن؛ 1334
چاپ نمايشنامه”پيگماليون“؛ تهران، مجله سخن؛ 1335
چاپ داستان و نمايشنامه”پيگماليون“؛ تبريز؛ 1335
چاپ داستان كوتاه”مرغ انجير“؛ تهران، مجله سخن؛ 1335
چاپ نمايشنامه تك پردهاي”ليلاجها“؛ تهران، مجله سخن؛ 1336
چاپ نمايشنامه تك پردهاي”قاصدكها“؛ تهران، مجله صدف؛ 1337
چاپ نمايشنامه تك پردهاي”خانه برف“؛ تهران، ماهنامه انديشه و هنر؛ 1337
چاپ مجموعه داستان”شب نشيني باشكوه“؛ تبريز؛ 1339
چاپ نمايشنامه سه پردهايي”كار بافكها در سنگر“؛ تبريز، ناشر كتابفروشي تهران؛ 1339
چاپ نمايشنامه دو پردهايي”بامها و زير بامها“؛ تهران؛ 1340
چاپ نمايشنامه سه پردهايي”كلاته گل“؛ تهران، انتشار به صورت مخفي؛ 1340
ترجمه و چاپ داستان”دوستان“ نوشته”گي باند تيزن“؛ تبريز، انتشارات ابن سينا(با همكاري فرانكلين)؛ 1340
چاپ نمايشنامه تك پردهايي”شبان فريبك“؛ تهران، مجله صدف؛ 1340
چاپ داستان”دو برادر“ (داستان اول از مجموعه واهمههاي بي نام و نشان) در كتاب نمونههايي از نثرهاي نويسندگان معاصر(شانزده مقاله و داستان) به اهتمام”احمد رنجبر“ و”رضا خسروشاهي“؛ 1341
چاپ داستان كوتاه”قدرت تازه“؛ كتاب هفته؛ 1341
چاپ نمايشنامه تك پردهايي”عروسي“؛ تهران، آرش؛ 1341
چاپ نمايشنامه”گرگها“ (نمايشنامه دوم از مجموعه پنج نمايشنامه از انقلاب مشروطيت)؛ تهران، كيهان ماه؛ 1341
چاپ نمايشنامه بيكلام”شهادت“ (لال بازي هشتم از مجموعه ده لال بازي)؛ تهران، مجله آرش؛ 1341
چاپ داستان”دو برادر“ (داستان اول از مجموعه واهمههاي بي نام و نشان)؛ تهران، مجله آرش؛ 1341
چاپ داستان”گدا“ (داستان سوم از مجموعه واهمههاي بي نام و نشان)؛ تهران، مجله سخن؛ 1341
چاپ ده نمايشنامه بيكلام(لال بازي)؛ تهران، انتشارات آرش؛ 1342
ترجمه و چاپ كتابهاي”آزمايشهاي علمي با وسائل ساده“ (كارلتن ج. لينر)، ”قلب و بيماريهاي قلبي و فشار خون“ (هـ . بله سكي)، ”خودشناسي“ (ويليام سي مينجر)، ”شناخت خويشتن“(آرتور جرسلير)؛ تبريز؛ 1342
چاپ لال بازي”فقير“ و داستان”شفا يافتهها“؛ تهران، مجله سخن؛ 1342
چاپ لال بازي”دعوت“؛ تهران، كيهان هفته؛ 1342
چاپ داستان كوتاه”راز“ و”عزاداران بيل“؛تهران، كتاب هفته؛ 1342
چاپ مجموعه داستان”عزاداران بيل“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1343
ترجمه و چاپ”آمريكا و آمريكا“ (با همكاري محمدنقي براهني) نوشته”اليا كازان“؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1343
چاپ تك نگاري”خياو يا مشكينشهر“[سفر به آذربايجان]؛ تهران، انتشارات اميركبير(با همكاري موسسه تحقيقات و مطالعات اجتماعي)؛ 1344
چاپ نمايشنامه”چوب به دستهاي ورزيل“؛ تهران، انتشارات مرواريد؛ 1344
چاپ نمايشنامه”بهترين باباي دنيا“؛ تهران، انتشارات شفق؛ 1344
چاپ مجموعه داستان”دنديل“؛ تهران، انتشارات جوانه؛ 1345
چاپ مجموعه نمايشنامه”انقلاب مشروطيت“؛ تهران، انتشارات اشرفي؛ 1345
چاپ دوم مجموعه نمايشنامه”انقلاب مشروطيت“؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1345
چاپ تك نگاري”اهل هوا“؛ تهران، انتشارات اميركبير(با همكاري موسسه تحقيقات و مطالعات اجتماعي)؛ 1345
چاپ مجموعه داستان”واهمههاي بي نشان“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1346
چاپ مجموعه نمايشنامه”خانه روشني“؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1346
چاپ نمايشنامه”آي بي كلاه آي با كلاه“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1346
چاپ مجموعه داستان”ترس و لرز“؛ تهران، انتشارات زمان؛ 1347
چاپ داستان بلند”توپ“؛ تهران، انتشارات اشرفي؛ 1347
چاپ دو نمايشنامه”ديكته“ و”زاويه“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1347
چاپ نمايشنامه”پرواربندان“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1348
چاپ فيلمنامه”فصل گستاخي“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1348
چاپ داستان كوتاه”قدرت تازه“ در كتاب نوآوران قصه؛ تهران، انتشارات ارغوان؛ 1348
چاپ داستان كودكان”گمشده لب دريا“؛ تهران، انتشارات كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان؛ 1348
چاپ نمايشنامه”واي بر مغلوب“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1349
چاپ نمايشنامه”جانشين“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1349
چاپ سه فيلمنامه كوتاه”ما نميشنويم“؛ تهران، انتشارات پيام؛ 1349
چاپ نمايشنامه”چشم در برابر چشم“؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1350
چاپ فيلمنامه”گاو“؛ تهران، انتشارات آگاه؛ 1350
چاپ داستان”گليبر“ (براي كودكان)؛ تهران، انتشارات نوجوانان؛ 1350
چاپ داستان”مرند“؛ (براي كودكان)؛ تهران انتشارات نوجوانان؛ 1350
چاپ كتاب”موجودات خيالي در افسانههاي ايراني“ (براي كودكان)؛ تهران، انتشارات نوجوانان؛ 1350
چاپ نمايشنامه”عاقبت قلم فرسايي“؛ تهران، انتشارات آگاه؛ 1354
چاپ نمايشنامه”اين به آن در“؛ تهران، انتشارات آگاه؛ 1354
چاپ داستان”كالته نان“ براي كودكان؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1355
چاپ مجموعه داستان”گور و گهواره“؛ تهران، انتشارات آگاه؛ 1356
چاپ نمايشنامه”ماه عسل“؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1357
چاپ نمايشنامه”محاكمه ميرزا رضاي كرماني“ در كتاب صدرا(بهار)؛ تهران، انتشارات سينما؛ 1357
مسئول انتشارات روزنامههاي فرياد، صعود، جوانان آذربايجان؛ 1331
همكاري با مجلههاي جهان نو، فردوسي، خوشه نگين و جنگهاي ادبي؛ 1331
شادروان دكتر غلام حسين ساعدي متخصص بيماريهاي اعصاب و روان از پزشكان بنام آذربايجاني است كه علاوه بر رشته پزشكي يد طولاني در نوشتن آثار ادبي همچون دهها داستان ،نمايشنامه ،اشعار،ترجمه كتب خارجي ،انتشار مجله و فصلنامه و دهها كار ادبي ديگر دارد وافتخار بزرگي براي آذربايجانيها و ايران بوده و هست .بي شك فيلم سينمايي گاو به گارگرداني داريوش مهرجويي به سال 1348،فيلم سينمايي آرامش در حضور ديگران ساخته ناصر تقوايي به سال 1349،فيلم سينمايي دايره مينا به كارگرداني داريوش مهرجويي به سال 1353كه براساس داستانهاي دكتر غلامحسين ساعدي ساخته شده است را ميتوان از شاهكارهاي ادبي و سينمايي كشورمان ياد كنيم .شادروان دكترغلامحسين ساعدي (مشهور به گوهر مراد) روز سه شنبه بيست وچهارم دي ماه يك هزار سيصد وچهارده سال شمسي ازوالدين آذربايجاني بنامهاي علي اصغرو مادر طيبه درشهر تبريز به دنيا آمد. وي در سال 1322 وارد دبستان بدر و در سال 1329 وارد دبيرستان منصور شد.در سال 1330 همزمان با نهضت ملي فعاليت سياسي خود را آغاز كرد. طي سال هاي بعد مسووليت انتشار روزنامه هاي فرياد، صعود و جوانان آذربايجان را برعهده گرفت و مقالات و داستان هايي در اين سه روزنامه و همچنين " دانش آموز" چاپ تهران منتشر كرد.بعد از كودتاي 28مرداد 1332 به مدت دو ماه مخفي شد و در شهريور ماه اين سال دستگير و چند ماهي در زندان به سر برد.در سال 1334 وارد دانشكده پزشكي تبريز شد و سال بعد همكاري خود با مجله سخن آغاز كرد. در اين سال داستان مرغ انجير و پيگماليون، داستان و نمايشنامه را در تبريز منتشر ساخت.در سال 1336 داستان خانه هاي شهرري را در تبريز و نمايشنامه ليلاج ها را در مجله سخن منتشر كرد. در سال بعد و پس از آشنايي با صمد بهرنگي ، بهروز دهقاني ، مفتون اميني ، كاظم سعادتي و مناف ملكي، جنبش هاي دانشجويي و اعتصابات دانشگاه تبريز را رهبري نمود. در اين سال داستان كوتاه شكايت و نمايشنامه غيوران شب را نوشت.طي سال هاي بعد تا زمان فارغ التحصيلي در سال 1340 نمايشنامه هاي سايه هاي شبانه ، كاربافك ها در سنگر و سفر مرد خسته را نوشت و منتشر ساخت.در سال 1341 راهي تهران شد تا خدمت سربازي اش را صورت سرباز صفر آغاز كند. در اين زمان چند داستان كوتاه درباره زندگي سربازي نوشت. در همين سال به همراه برادرش دكتر علي اكبر يك مطب شبانه روزي افتتاح كرد و با كتاب هفته و مجله آرش همكاري نمود. آشنايي و دوستي با احمد شاملو، جلال آل احمد، پرويز ناتل خانلري، رضا براهني، محمود آزاد تهراني، سيروس طاهباز، رضا سيدحسيني، بهمن فرسي، به آذين، اسماعيلي شاهرودي و جمال ميرصادقي حاصل اين دوره بود.در سال هاي بعد تك نگاري ايلخچي ، خياو يا مشكين شهر، هشت داستان پيوسته عزاداران بيل، نمايشنامه هاي چوب بدست هاي ورزيل، بهترين باباي دنيا، تك نگاري اهل هوا، داستان بلند مقتل، پنج نمايشنامه از انقلاب مشروطيت، مجموعه داستان واهمه هاي بي نام و نشان، نمايشنامه آي بي كلاه، آي باكلاه را منتشر ساخت.ساعدي در سال 1346 به همراه جلال آل احمد، رضا براهني و سيروس طاهباز براي رفع سانسور از اهل قلم و مطبوعات با دولت وقت به مذاكره نشست. در همين سال وبه دنبال اين اقدام هسته اصلي كانون نويسندگان شكل گرفت.انتشار داستان ترس و لرز، تك نگاري قراداغ، رمان توپ، نمايشنامه پرواربندان، جانشين، فيلمنامه گاو در سال هاي بين 1346 تا 1353 صورت گرفت.در سال 1353 با همكاري نويسندگان صاحب نام آن زمان، مجله الفباء را منتشر كرد. در همين سال در حين تهيه تك نگاري شهرك هاي نوبنياد توسط ساواك دستگير و به زندان قزل قلعه و بعد اوين منتقل شد و يك سال در سلول انفرادي شكنجه شد.پس از آزادي از زندان سه داستان گورو گهواره، فيلمنامه عافيتگاه ، داستان كلاته نان، را نوشت و در سال 1357 به دعوت انجمن قلم امريكا روانه اين كشور شد كه سخنراني هاي متعددي در اين كشور انجام داد. در اوايل زمستان سال اين سال به ايران بازگشت.در اواخر سال 1360 راهي پاريس شد و همچنين در اين سال با خانم بدري لنكراني ازدواج كرد.طي سال هاي 1361– 1364 در پاريس اقدام به انتشار مجله الفباد كرد و چند نمايشنامه و فيلمنامه و داستان نيز نوشت.غلامحسين ساعدي در روز دوم آذرماه 1364 در پاريس درگذشت و در گورستان پرلاشز و در كنار صادق هدايت آرام گرفت.
آثار و فعاليتهاي شادروان دكتر غلامحسين ساعدي :
چاپ مقاله و داستان در روزنامههاي فرياد، صعود، جوانان آذربايجان و دانش آموز(هفته نامه)؛ چاپ تهران؛ 1331
چاپ”از پا نيفتادهها“ (بخشي از يك داستان بلند)؛ كبوتر صلح؛ 1332
چاپ داستان”خانههاي شهرري“؛ تبريز؛ 1334
چاپ داستان كوتاه”آفتاب مهتاب“؛ تهران، مجله سخن؛ 1334
چاپ نمايشنامه”پيگماليون“؛ تهران، مجله سخن؛ 1335
چاپ داستان و نمايشنامه”پيگماليون“؛ تبريز؛ 1335
چاپ داستان كوتاه”مرغ انجير“؛ تهران، مجله سخن؛ 1335
چاپ نمايشنامه تك پردهاي”ليلاجها“؛ تهران، مجله سخن؛ 1336
چاپ نمايشنامه تك پردهاي”قاصدكها“؛ تهران، مجله صدف؛ 1337
چاپ نمايشنامه تك پردهاي”خانه برف“؛ تهران، ماهنامه انديشه و هنر؛ 1337
چاپ مجموعه داستان”شب نشيني باشكوه“؛ تبريز؛ 1339
چاپ نمايشنامه سه پردهايي”كار بافكها در سنگر“؛ تبريز، ناشر كتابفروشي تهران؛ 1339
چاپ نمايشنامه دو پردهايي”بامها و زير بامها“؛ تهران؛ 1340
چاپ نمايشنامه سه پردهايي”كلاته گل“؛ تهران، انتشار به صورت مخفي؛ 1340
ترجمه و چاپ داستان”دوستان“ نوشته”گي باند تيزن“؛ تبريز، انتشارات ابن سينا(با همكاري فرانكلين)؛ 1340
چاپ نمايشنامه تك پردهايي”شبان فريبك“؛ تهران، مجله صدف؛ 1340
چاپ داستان”دو برادر“ (داستان اول از مجموعه واهمههاي بي نام و نشان) در كتاب نمونههايي از نثرهاي نويسندگان معاصر(شانزده مقاله و داستان) به اهتمام”احمد رنجبر“ و”رضا خسروشاهي“؛ 1341
چاپ داستان كوتاه”قدرت تازه“؛ كتاب هفته؛ 1341
چاپ نمايشنامه تك پردهايي”عروسي“؛ تهران، آرش؛ 1341
چاپ نمايشنامه”گرگها“ (نمايشنامه دوم از مجموعه پنج نمايشنامه از انقلاب مشروطيت)؛ تهران، كيهان ماه؛ 1341
چاپ نمايشنامه بيكلام”شهادت“ (لال بازي هشتم از مجموعه ده لال بازي)؛ تهران، مجله آرش؛ 1341
چاپ داستان”دو برادر“ (داستان اول از مجموعه واهمههاي بي نام و نشان)؛ تهران، مجله آرش؛ 1341
چاپ داستان”گدا“ (داستان سوم از مجموعه واهمههاي بي نام و نشان)؛ تهران، مجله سخن؛ 1341
چاپ ده نمايشنامه بيكلام(لال بازي)؛ تهران، انتشارات آرش؛ 1342
ترجمه و چاپ كتابهاي”آزمايشهاي علمي با وسائل ساده“ (كارلتن ج. لينر)، ”قلب و بيماريهاي قلبي و فشار خون“ (هـ . بله سكي)، ”خودشناسي“ (ويليام سي مينجر)، ”شناخت خويشتن“(آرتور جرسلير)؛ تبريز؛ 1342
چاپ لال بازي”فقير“ و داستان”شفا يافتهها“؛ تهران، مجله سخن؛ 1342
چاپ لال بازي”دعوت“؛ تهران، كيهان هفته؛ 1342
چاپ داستان كوتاه”راز“ و”عزاداران بيل“؛تهران، كتاب هفته؛ 1342
چاپ مجموعه داستان”عزاداران بيل“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1343
ترجمه و چاپ”آمريكا و آمريكا“ (با همكاري محمدنقي براهني) نوشته”اليا كازان“؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1343
چاپ تك نگاري”خياو يا مشكينشهر“[سفر به آذربايجان]؛ تهران، انتشارات اميركبير(با همكاري موسسه تحقيقات و مطالعات اجتماعي)؛ 1344
چاپ نمايشنامه”چوب به دستهاي ورزيل“؛ تهران، انتشارات مرواريد؛ 1344
چاپ نمايشنامه”بهترين باباي دنيا“؛ تهران، انتشارات شفق؛ 1344
چاپ مجموعه داستان”دنديل“؛ تهران، انتشارات جوانه؛ 1345
چاپ مجموعه نمايشنامه”انقلاب مشروطيت“؛ تهران، انتشارات اشرفي؛ 1345
چاپ دوم مجموعه نمايشنامه”انقلاب مشروطيت“؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1345
چاپ تك نگاري”اهل هوا“؛ تهران، انتشارات اميركبير(با همكاري موسسه تحقيقات و مطالعات اجتماعي)؛ 1345
چاپ مجموعه داستان”واهمههاي بي نشان“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1346
چاپ مجموعه نمايشنامه”خانه روشني“؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1346
چاپ نمايشنامه”آي بي كلاه آي با كلاه“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1346
چاپ مجموعه داستان”ترس و لرز“؛ تهران، انتشارات زمان؛ 1347
چاپ داستان بلند”توپ“؛ تهران، انتشارات اشرفي؛ 1347
چاپ دو نمايشنامه”ديكته“ و”زاويه“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1347
چاپ نمايشنامه”پرواربندان“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1348
چاپ فيلمنامه”فصل گستاخي“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1348
چاپ داستان كوتاه”قدرت تازه“ در كتاب نوآوران قصه؛ تهران، انتشارات ارغوان؛ 1348
چاپ داستان كودكان”گمشده لب دريا“؛ تهران، انتشارات كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان؛ 1348
چاپ نمايشنامه”واي بر مغلوب“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1349
چاپ نمايشنامه”جانشين“؛ تهران، انتشارات نيل؛ 1349
چاپ سه فيلمنامه كوتاه”ما نميشنويم“؛ تهران، انتشارات پيام؛ 1349
چاپ نمايشنامه”چشم در برابر چشم“؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1350
چاپ فيلمنامه”گاو“؛ تهران، انتشارات آگاه؛ 1350
چاپ داستان”گليبر“ (براي كودكان)؛ تهران، انتشارات نوجوانان؛ 1350
چاپ داستان”مرند“؛ (براي كودكان)؛ تهران انتشارات نوجوانان؛ 1350
چاپ كتاب”موجودات خيالي در افسانههاي ايراني“ (براي كودكان)؛ تهران، انتشارات نوجوانان؛ 1350
چاپ نمايشنامه”عاقبت قلم فرسايي“؛ تهران، انتشارات آگاه؛ 1354
چاپ نمايشنامه”اين به آن در“؛ تهران، انتشارات آگاه؛ 1354
چاپ داستان”كالته نان“ براي كودكان؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1355
چاپ مجموعه داستان”گور و گهواره“؛ تهران، انتشارات آگاه؛ 1356
چاپ نمايشنامه”ماه عسل“؛ تهران، انتشارات اميركبير؛ 1357
چاپ نمايشنامه”محاكمه ميرزا رضاي كرماني“ در كتاب صدرا(بهار)؛ تهران، انتشارات سينما؛ 1357
مسئول انتشارات روزنامههاي فرياد، صعود، جوانان آذربايجان؛ 1331
همكاري با مجلههاي جهان نو، فردوسي، خوشه نگين و جنگهاي ادبي؛ 1331
قنيره پاشايئوا
ميللت وكيلي قنيره پاشايئوا “تاريخه آديني يازان قادينلار” سيلسيلهسيني يازير
او، دونيانين ايلك قادين ساواش پيلوتو اولوب!
او، ايلك تورك قادين پيلوت كيمي آديني تاريخه يازيب.
او، “دونيا تاريخينه آديني يازديران 20 آوياتور”دان بيريدير!
او، مصطفي كمال آتاتوركون سككيز منوي اؤولاديندان بيريدي
بؤيوك آتاتوركون منوي اؤولادي اولان سبيهه گؤكچني گؤرمك و صحبت ائتمك منه ده قيسمت اولموشدو. حديندن آرتيق ماراقلي بير قادين ايدي. اما اونونلا ايستديگيم قدر صحبت ائده بيلمميشديم. بير گون آجي بير خبر ائشيتديك. آتاتوركون منوي قيزي، دونيانين ايلك قادين ساواش پيلوتو اولان سبيهه گؤكچن دولنياسيني دييشميشدي. دونيادان چوخ ماراقلي بير قادين، ماراقلي بير تاريخ كؤچموشدو. اما كؤچن جيسمي ايدي، اونون آدي هله بوندان سونرا دا يوزيللرله اونودولماياجاق. چونكي او، آديني تاريخه يازماغي باجاران بؤيوك قادينلاردان بيري ايدي. او، تورك قيزي، گؤي قيزي، آتاتورك قيزي سبيهه گؤكچن ايدي! تورك قادينينين شانينا شان قاتميش بير قادين ايدي! دونيانين ايلك ساواش پيلوتو كيمي آديني تاريخه يازميش بير قادين ايدي!
اونو داها ياخيندان هاليت كوانجين سبيهه گؤكچنله صحبتلري اساسيندا قلمه آلديغي «بولودلارلا ياريشان قادين»، «سبيهه گؤكچن، تورك قيزي، گؤي قيزي، آتاتورك قيزي» و س. كيتابلاري، فيلملري اوخويوب-گؤردوكدن سونرا داها ياخيندان تانيديم. تانيديقجا بير قادين اولاراق، بير اينسان اولاراق، بير تورك قيزي اولاراق قورور دويدوم. نه ياخشي كي، اونو ياخيندان دا تانيميشديم و صحبت ائتمك ايمكانيم اولموشدو…
او، يئني گونده – نووروز بايراميندا (22 مارت 1913-جو ايل) دوغولوب و 88 ايل عؤمور سوردوكدن سونرا، محض دوغولدوغو گون (22 مارت 2001-جي ايل) وفات ائديب. باشقا سؤزله، يالنيز اؤزونون ايمضا آتديغي ايشلر، حياتيندا رول آلميش اينسانلار باخيميندان دئييل، طبيعتي، تالئيي ايله ده ماراقلي اينسان اونوانيني حاق ائتميشدي.
او، عثمانلينين ايلك پايتاختي اولموش بورسا شهرينده (قوجا عثمانلي دؤولتينين ساكيني اولاراق) دوغولموش، توركييه جومهوريتينين پايتاختي آنكارا شهرينده (لاييق جوموهوريتين دونيايا اون سالميش اؤولادي كيمي) وفات ائتميش و ياشامي بويو، نئجه دئيرلر، پايتاخت روحونون، دؤولت روحونون داشيييجيسي اولموش، بونون يانيسيرا خالق آدامي، ائل قيزي كيمليگيني (و ده تورك قيزينين يئتنييني) تجسسوم ائتديرميشدير. گؤرونور بو تجسسوم، نئجه دئيرلر، يئر هاديسليگيندن چيخيب، گؤيلر قيزي اولماقلا مومكون ايميش!
بو قادين، حياتي ماراقلي تصادفلر، ماراقلي اينسانلار و ماراقلي اولايلارلا سوسلنميش تورك قيزي سبيهه گؤكچندير!
اوشاقليق ايللري و آتاتوركله تانيشليغي
بورسا ويلايت باش كاتيبي اولان هافيز مصطفي عزت بي ايله خئيريه خانيمين قيزي اولان سبيهه، اديرنه دفترداري اولان آتاسي هافيز عزت بي، “گنج توركلر” حركاتينين ايشتيراكچيسي اولماسي اساس گتيريلهرك بورسايا سورولموشدو. آنا و آتاسيني كيچيك ياشلاريندا ايتيرن و بؤيوك قارداشي طرفيندن بؤيودولن سبيهه، 1925-جي ايلده (12 ياشيندايكن)، آتاتوركون بورسا زيارتي سيراسيندا اونونلا گؤروشمهيه نايل اولموشدور. او، آتاتوركه اوخوماق ايستديگيني سؤيلميش، اونون رغبتيني قازانماغي باجارميشدي. سبيههنين اؤتكم دانيشيغي اولو اؤندرين خوشونا گلينجه بو گؤروش، سبيههنين حياتيندا يئني صحيفهسينين آچيلماسينا سبب اولور… او، آرتيق دؤولت باشچسيسي طرفيندن منوي اؤولادليغا گؤتورولموشدو. بؤيوك آتاتورك بو 12 ياشلي بورسالي اوشاغين – همين دؤورده چوخ چتين حيات شرطلري آلتيندا ياشايان قيزجيغازين بؤيوك گلجييني گؤرورموش، سانكي…
بئلهليكله، آتاتورك، سبيههنين بؤيوك قارداشيندان ايزين آلاراق، اونو اؤولادليغا گؤتورور و اؤزو ايله آنكارايا آپارير.
سبيهه، چانكايا ايبتيداي مكتبيني، آرناووتكؤي آمئريكان قيز كوللئجي و اوسكودار آمئريكان قيز كوللئجينده تحصيل آلدي. بو آرادا سههتينده موشاهيده اولونان ناراحاتليقلار سببيله تحصيليني ياريدا كسيب هئيبهليادا و ويانادا مواليجه آلدي. سونرا بير مدت فرانسيزجاسيني اينكيشاف ائتديرمك مقصدي ايله پاريسده ياشادي.
1934-جو ايلده “سويادي قانونو”نون چيخماسيندان سونرا مصطفي كمال سبيههيه گؤكچن سوياديني وئردي. آدين، سويادين اونون داشيييجيسي اوزرينده تأثيري اولدوغونا اينانساق، بو كيمي صحبتلرده، گؤكچن سويادلي سبيههنين گؤيهجن قالخديغيني، گؤيجن اون قازانديغيني اؤرنك وئره بيلريك، يقين…
گؤكچن هاواچيليقلا (گؤك(/ي)چنليكله) تانيش اولور
سبيهه گؤكچن، 1935-جي ايلده “توركقوشو”نون آچيليش تؤرهنينده آپاريلان موتورسوز اوچاق (پلانئر) نوماييشيندن تأثيرلنهرك، هاواچيليغا ماراق گؤسترمهيه باشلادي. آتاتوركون ده دستك وئرمهسي ايله 1935-جي ايلده تورك هاوا قورومونون توركقوشو مولكي آوياسيا مكتبينه گيردي، آنكارادا موتورسوز اوچاق متخصصليگي ساحهسينده ايلك مهارت درجهسيني (بو درجهنين وئريلميش اولدوغونو تصديق ائدن اؤدول) آلدي.
گؤكچن، يئددي اوغلان طلبه ايله بيرليكده كريما گؤندريلهرك تحصيلينينين آلتي آييني كوكتئبئل آلي آوياسيا مكتبينده تاماملادي. او، كيريمين آرديندان موسكوايا، موتورلو اوچاق مكتبينه گئتميي پلانلاشديريردي. آنجاق منوي باجيسي زهرانين اؤلوم خبريني آلينجا بو دوشونجهدن داشيناراق اؤلكهسينه دؤندو.
بير مدت دونيادان كوسن، سانكي هر كسله اينجيك كيميميش داورانان دويغوسال سبيهه، منوي آتاسينين ايسرارلاري ايله يئنيدن چاليشمالارا باشلادي. اسكيشهير آوياسيا مكتبينده سامي اوچان و موهيددين بيدن اؤزل اوچوش درسلري (تليمي) آلدي.
25 فئورال 1936-جي ايلده او، ايلك دفعه موتورلو تييارهده اوچماغا باشلادي.
آتاتورك دئدي، سبيهه يئرينه يئتيردي…
گؤكچهنين، اوچوش درسلرينده گؤسترديگي اوغورلاري گؤرن آتاتورك، اونا بونلاري سؤيلهدي: “مني چوخ خوشبخت ائتدين… ايندي آرتيق سنين اوچون پلانلاشديرديغيم شئيي آچيقلايا بيلرم… بلكه ده دونيادا ايلك هربچي قادين پيلوت سن اولاجاقسان… بير تورك قيزينين دونياداكي ايلك هربچي قادين پيلوت اولماسي نه ايفتيخارئديجي بير اولايدير، تخمين ائدرسن، دئييلمي؟ ايندي درهال حركته كئچهرك سني اسكيشهيردكي اوچاق مكتبينه گؤندرهجهيم. اورادا اؤزل بير تحصيل آلاجاقسان.”
او ايللرده قيزلار حربي مكتبلره قبول ائديلمديگي اوچون اؤزل بير اونيفورما گئيينديريلهرك اسكيشهير آوياسيا مكتبينده، 1936-1937-جي ايللرده 11 آي بويونجا اؤزل تحصيل آلدي. بو تحصيلدن سونرا اونا ايبتيداي صينيف معلمي نووئيره اويقوچ يولداشليق ائتدي. گؤكچن، مهارت درجهسي آلديقدان سونرا 6 آي اسكيشهيردكي I هاوا آلاييندا خيدمت ائتدي؛ بو سيرادا تراكيا و ائگئ مانئورلرينه قاتيلدي.
1937-جي ايلده دونيانين ايلك قادين ساواش پيلوتو اولدو. پرئزيدئنت، باش ناظر و باش قرارگاه ريسينين ده ايشتيراك ائتديگي بير تؤرنله اونا تورك هاوا قورومو موراسسا (ايفتيخار) مئدالي وئريلدي. 30 آوقوست 1937-جي ايلده “حربي اوچوشلار عذره اوستا” درجهسي آلدي.
سبيههدن بؤلوجولره گؤزداغي
1937-جي ايلده فرانسانين، هاتايي سوريايا تهويل وئرمهيه هازيرلاشديغي بارهده خبرلر، آنكارادا سرت تپكيله قارشيلاندي. اونيفورماسيني گئين سبيهه گؤكچن فرانسيز ائلچيسينين اؤنونده هاوايا اوچ دفعه آتش آچدي و “هاتايين وطنه قاتيلماسي اوچون گرك اولارسا سيلاهلاناريق” دئدي. اولاي سونوندا هبس ائديليب محكمهيه چيخاريلان و قانونون طلبيله بير گون هبسده ياتان سبيهه گؤكچهنين چيخيشي سايهسينده پلان باش توتموشدو. يعني، بونونلا توركييني بؤلميي دوشوننلره گؤزداغي وئريلميش، قرارليليق گؤستريلميشدي.
بورسالي قيزين “بياز قارتال”لي بالكان سفري
1938-جي ايلده اوچاغييلا 5 گون سورن بالكان سفري گئرچكلشديرن خانيم گؤكچهنين اونو بيردنبيره داها دا آرتدي و بوتون دونيايا ياييلدي. مسئله اوندايدي كي، بو سفر فيكري، همين دؤورده مؤوجود اولان بالكان پاكتينين آنكارادا ييغيشان هئيت عضولرينين سبيهه گؤكچنله تانيش اولدوقدان سونرا اونا اوچاقلا پايتاختلارينا گلميي تكليف ائتمهلري اوزرينه دوغموشدو. و گؤيلر قيزي گؤكچن، آتاتوركون آرزوسو اوزرينه بو سفري يانينا بير ماشينيست بئله آلمادان – تكباشينا گئرچكلشديرميشدي!
او، وولتئئ تيپي بير اوچاقلا ايستانبولدان هاوالانديقدان سونرا آفينايا، آرديندان سوفيا و بئلقرادا اوچدو. اونا كئچميش يوقوسلاويا سلاحلي قوهلرينين باش قرارگاه ريسي طرفيندن “بياز قارتال” نيشاني وئريلدي. ايستك اوزرينه بوخارئستده بير گؤستري اوچوشو گئرچكلشديرديكدن سونرا، 22 يوندا ايستانبولا دؤندو.
بالكان سفري، مطبوعاتين بؤيوك ايلگيسيني اويانديردي و سبيهه گؤكچهنين هر يئرده گؤيلرين قيزي اولاراق آنيلماسينا سبب اولدو.
آتاتوركون وفاتيندان سونرا
منوي آتاسي آتاتوركون وفات ائتمهسينين آردينجا، آتاسيزليغين (آتاتوركسوزلوگون!) هوزنونو آغير كئچيرن خانيم گؤكچن، معين واخت سونرا، ياواش-ياواش حياتيني يئنيدن دوزنه سالماغا باشلادي. داها سونرا، قادينلارين اوردودا خيدمت ائتمهسينه داير قانون قبول ائديلميديگي اوچون سبيهه گؤكچن اوردودان آيريلدي و توركقوشو اوچوش مكتبينده باش معلم تعيين ائديلدي. او، 1955-جي ايله قدر بو وظيفهسيني باشارييلا سوردوردو؛ او جملهدن تورك هاوا قورومو ايداره هئيتينين عضوو اولدو. حياتي بويونجا توپلام 22 فرقلي يونگول بومبارديمان و آكروباتيك تيياره ايله اوچموش گؤيلر قيزي، هميشه اؤز پئشهسينه وورغونلوق، ايشينه سئوگي، اؤلكهسينه، اولوسونا سايغي و طبيعي كي، منوي آتاسينين ائتيمادينا قارشي دويارليليق هيسسلريني نوماييش ائتديردي. اصلينده، بو يئرده “نوماييش ائتديردي” سؤزو بلكه بير او قدر ده يئرينه دوشمور، چونكي او، بو دئييلنلري تجاللا، تظاهر ائتديرير؛ باشقا سؤزله، ايشين اؤزو اونون پئشكارليغيني تجسسوم ائتديريردي.
گؤكچن، 1940-جي ايلده هاوا مكتبينده حربي جوغرافيا و توپوقرافيا معلمي ايشلهين، باش لئيتئنانت كمال اسينر ايله ائولندي و …داها بير ماراقلي آدديم آتاراق حيات يولداشينا گؤكچن سوياديني گؤتورميي تكليف ائتدي و اونو بونو قبول ائتدي؛ آنجاق اوچ ايل سونرا، 12 يانوار 1953-جو ايلده حيات يولداشيني ايتيردي.
بو دا …سون اوچوش
تورك توپلومو و تورك قادينيني تانيتماق مقصدي ايله، 1953-جو و 1959-جو ايلده دعوت ائديلديگي آبش-آ گئدن خانيم گؤكچن اوچون بؤيوك بير آمئريكا سفري دوزنلندي.
سون اوچوشونو 1996-جو ايلده – 83 ياشيندا (!) ايكن فرانسيز پيلوت دانيئل آجتون ايله برابر فالجون-2000 تييارهسي ايله ائتدي.
“دونيا تاريخينه آديني يازديران 20 آوياتور” آراسينداكي تك…
سبيهه گؤكچن 1996-جي ايلده كاريئراسينين ان بؤيوك اؤدولونو آلدي. آمئريكا آوياسيا اوستا ظابط كوللئجينين مزون تؤرني اوچون دوزنلنن قارتاللار توپلانتيسينين شرف قوناغي اولاراق ايشتيراك ائتديگي ماكسوئلل هاوا بازاسينداكي تؤرنده “دونيا تاريخينه آديني يازديران 20 آوياتوردان بيري” سئچيلدي. او، بو اؤدوله لاييق گؤرولن ايلك و تك (!) قادين تييارچي اولدو.
الويدا، گؤيلر! سلام، گؤيلر!
سبيهه گؤكچن 2001-جي ايلده، گيريشده وورغولاديغيميز كيمي، تام دوغوم گونونده (22 مارت) آنكاراداكي گولهانه حربي تيبب آكادئمياسيندا وفات ائتدي. وفات ائتديگي گون 88 ياشي تامام اولوردو.
وفاتيندان 2 ايل اؤنجه حقوقون آليليگي درنيي طرفيندن شرفينه دوزنلنن تؤرنده، اونون آدينا بستهلنن، كلاسسيك روك اوپئرا طرزيندكي اثر سسلنديريلركن چوخ دويغولانميش، سانكي يئنه گؤيلره اوغورلاناجاقميش كيمي هيجانوئريجي آنلار ياشاديغيني گيزلتمميشدير.
يئري گلميشكن، خانيم گؤكچن، حياتي بويو بير سيرا اؤدول و مئداللارلا تلتيف اولونموشدور. بونلاردان بير قيسميني يوخاريدا آرتيق قئيد ائتميشيك. علاوه ائدك كي، رومينيا اوردوسونون ماهير هاواچي دؤش نيشانيني، تراكيا و ائگئ مانئورلري موناسيبتي وئريلن خاطره مئداللاري، تورك قادينينين سئچمه و سئچيلمه حاقي قازانماسينين 50-جي ايلدؤنومو موناسيبتي ايله تبمم-ده دوزنلنن تؤرنده وئريلن “مسلكلرينده اؤنجو قادينلار” پلاكئتي، سلجوق اونيوئرسيتئتينين “فخري دوكتورو” اونواني، تهق طرفيندن 1989-جو ايلده وئريلن قيزيل مئدال، 1991-جي ايلده بئينلخالق آوياسيا فئدئراسياسينين آوياسيانين بوتون نؤولرينده اوستون باشاري گؤسترن كادرلارا وئرديگي فاي قيزيل مئدالي، هابئله تورك سلاحلي قوتلرينين، چئشيدلي درنك و قورولوشلارين وئرديگي داها 28 ادد پلاكئت… بير باشاريلي قادينا، دؤولت، فرقلي قوروم و قورولوشلار ترفهيندن، مسلكداشلاري (عموماً خالق) طرفيندن وئريلن ديرين ايفادهسي – اؤزونويفادهنين ديري، تورك قادينيني (قادينليغي!) ايفادهنين ديري، آتا ائتيمادينا قارشيليق ازمكارليغين ايفادهسي!..
سبيهه گؤكچن – تورك قيزي، گؤي قيزي، آتاتورك قيزي
عزيز اوخوجوم، زريف جينسين نمايندهسي اولان بير اونلو اينساندان، بير تورك قيزيندان بحث ائدركن، هاشييه چيخيرميش كيمي، بير اويغونسوز اولايا دا موناسيبت بيلديرمك ايسترديم. بو دا، سبيهه گؤكچن آدينا (نئجه دئيرلر) ييه دورماق ايستهينلرله باغليدير. بلليدير كي، يالنيز اون قازانميش، آديني تاريخه يازميش اينسانلار باشقالارينين ماراق دايرهسينه گيرير، كيملرسه اونو “اؤزونونكولشديرمي”ا چاليشير. او دا بلليدير كي، بو حال، كيچيك استثنالار نظره آلينماسا، بير قايدا اولاراق، ماگيكال سيندرومدان اذيت چكن “قونشو”لاريميزدا موشاهيده اولونور. بئله كي سون ايللرده سبيهه گؤكچهنين ائرمني اصيللي اولدوغو بارهده اساسسيز ادعالار اورتايا آتيلميشدير.
هر نه قدر خوش اولماسا دا بير-ايكي كليمه ايله بو مسئلهيه توخوناق.
2004-جو ايلده آنتئپ اصيللي ائرمنيستان وطنداشي خريپسيمئ قازاليان، گؤكچهنين اونون خالاسي اولدوغونو و اصل آدينين خاتون سئبيلجيان اولدوغونو ادعا ائتدي. قازاليانا گؤره، هاتون، باجيسي ديروخي ايله بيرليكده شانليورفانين سايلاققايا (جيبين) كؤيوندكي يئتيمخانايا وئريلميش، 5-6 ياشلاريندا ايكن آتاتورك طرفيندن اؤولادليغا قبول ائديلميشدير. (تانيش مئتوددور، دئيلمي؟ آزربايجانين نئچه گؤركملي اؤولاديني، نئچه ديريميزي، ميللي ثروتلريميزي “ائرمنيلشديرمي”ا جهد ائتديكلري كيمي…)
لاكين حقيقت بودور كي، سبيهه گؤكچن، تهق طرفيندن يايينلانان خاطرهلرينده (نئجه كي، آرتيق بو بارهده يوخاريدا بيلگي وئرميشيك)، اديرنه دفتارداري اولان آتاسي هافيز عزت بيين “گنج تورك” اولدوغو گركجسيله بورسايا سورگون ائديلديگيني آنلادير. بؤيوك قارداشي نشتين آتاتوركون جانگودني اولدوغونو، 1925-جي ايلده آتاتوركله گؤروشمه فورصتي بولدوغونو و اؤولادليغا قبول ائديليگيني سؤيليير. “سبيهه گؤكچن: تورك قيزي، گؤي قيزي، آتاتورك قيزي” آدلي سندلي فيلمي حاضرلايان رئژيسسور گولشاه چئليكر، ائرمني ادعالارينا قارشي بونلاري بيليرميشدير: “سبيهه گؤكچن اؤولادليغا قبول ائديلديگي زامان گئرچكدن 5-6 ياشلاريندا اولسايدي، ايلك اوچوشونو گئرچكلشديرديگي زامان (1935-جي ايلده) 15 ياشيندا اولمالييدي”. آنجاق اصلينده سبيهه گؤكچن ايلك اوچوشونو 22 ياشيندا حياتا كئچيريب.
سبيهه گؤكچهنين اؤگئي باجيسي اولكو آداتپه، گؤكچهنين اقراباسي اولان حيات يولداشي اؤكه آداتپه و گؤكچني ياخيندان تانييان قزئتچي (يازار) اورخان قاراوهلي ايله بيرليكده دوزنلديگي مطبوعات توپلانتيسيندا ادعالاري يالانلادي.
تهق-نين يايديغي يازيلي آچيقلامادا، حاقلي اولاراق، بو ادعالارين سبيهه گؤكچن حياتدا ايكن ديله آلينماماسيني و اؤزونه جاواب حاقي تانينماييشي تنقيد ائديلدي و بو دورومون پلانلانديغي ايرهلي سورولدو.
***
…و نهايت، سبيهه گؤكچن، 30 آوقوست 1937-جي ايل تاريخينده اسكيشهير اوچاق مكتبيندن مزون اولاركن ائتديگي چيخيشيندا دويغولاريني بو شكيلده ديله گتيرميشدير: “…نه خوشبختم كي، بو شرف براتيني، ميللتيمين و وطنيمين ان بؤيوك شرفه يئتيشديگي بو قوتسال 30 آوقوست گونونده آلميش اولورام”.
منه قالسا، يالنيز ائله بو سؤزلردن يولا چيخاراق، سبيهه گؤكچهنين كيمليگي، اوريي، عشقي، چاليشمالارينين پرئدمئتي بارهده فيكير يوروتمك، قرارا گلمك اولار.
گؤيلرده اوچان گؤيجن روحونا سلام اولسون، سايين گؤكچن
ميللت وكيلي قنيره پاشايئوا “تاريخه آديني يازان قادينلار” سيلسيلهسيني يازير
او، دونيانين ايلك قادين ساواش پيلوتو اولوب!
او، ايلك تورك قادين پيلوت كيمي آديني تاريخه يازيب.
او، “دونيا تاريخينه آديني يازديران 20 آوياتور”دان بيريدير!
او، مصطفي كمال آتاتوركون سككيز منوي اؤولاديندان بيريدي
بؤيوك آتاتوركون منوي اؤولادي اولان سبيهه گؤكچني گؤرمك و صحبت ائتمك منه ده قيسمت اولموشدو. حديندن آرتيق ماراقلي بير قادين ايدي. اما اونونلا ايستديگيم قدر صحبت ائده بيلمميشديم. بير گون آجي بير خبر ائشيتديك. آتاتوركون منوي قيزي، دونيانين ايلك قادين ساواش پيلوتو اولان سبيهه گؤكچن دولنياسيني دييشميشدي. دونيادان چوخ ماراقلي بير قادين، ماراقلي بير تاريخ كؤچموشدو. اما كؤچن جيسمي ايدي، اونون آدي هله بوندان سونرا دا يوزيللرله اونودولماياجاق. چونكي او، آديني تاريخه يازماغي باجاران بؤيوك قادينلاردان بيري ايدي. او، تورك قيزي، گؤي قيزي، آتاتورك قيزي سبيهه گؤكچن ايدي! تورك قادينينين شانينا شان قاتميش بير قادين ايدي! دونيانين ايلك ساواش پيلوتو كيمي آديني تاريخه يازميش بير قادين ايدي!
اونو داها ياخيندان هاليت كوانجين سبيهه گؤكچنله صحبتلري اساسيندا قلمه آلديغي «بولودلارلا ياريشان قادين»، «سبيهه گؤكچن، تورك قيزي، گؤي قيزي، آتاتورك قيزي» و س. كيتابلاري، فيلملري اوخويوب-گؤردوكدن سونرا داها ياخيندان تانيديم. تانيديقجا بير قادين اولاراق، بير اينسان اولاراق، بير تورك قيزي اولاراق قورور دويدوم. نه ياخشي كي، اونو ياخيندان دا تانيميشديم و صحبت ائتمك ايمكانيم اولموشدو…
او، يئني گونده – نووروز بايراميندا (22 مارت 1913-جو ايل) دوغولوب و 88 ايل عؤمور سوردوكدن سونرا، محض دوغولدوغو گون (22 مارت 2001-جي ايل) وفات ائديب. باشقا سؤزله، يالنيز اؤزونون ايمضا آتديغي ايشلر، حياتيندا رول آلميش اينسانلار باخيميندان دئييل، طبيعتي، تالئيي ايله ده ماراقلي اينسان اونوانيني حاق ائتميشدي.
او، عثمانلينين ايلك پايتاختي اولموش بورسا شهرينده (قوجا عثمانلي دؤولتينين ساكيني اولاراق) دوغولموش، توركييه جومهوريتينين پايتاختي آنكارا شهرينده (لاييق جوموهوريتين دونيايا اون سالميش اؤولادي كيمي) وفات ائتميش و ياشامي بويو، نئجه دئيرلر، پايتاخت روحونون، دؤولت روحونون داشيييجيسي اولموش، بونون يانيسيرا خالق آدامي، ائل قيزي كيمليگيني (و ده تورك قيزينين يئتنييني) تجسسوم ائتديرميشدير. گؤرونور بو تجسسوم، نئجه دئيرلر، يئر هاديسليگيندن چيخيب، گؤيلر قيزي اولماقلا مومكون ايميش!
بو قادين، حياتي ماراقلي تصادفلر، ماراقلي اينسانلار و ماراقلي اولايلارلا سوسلنميش تورك قيزي سبيهه گؤكچندير!
اوشاقليق ايللري و آتاتوركله تانيشليغي
بورسا ويلايت باش كاتيبي اولان هافيز مصطفي عزت بي ايله خئيريه خانيمين قيزي اولان سبيهه، اديرنه دفترداري اولان آتاسي هافيز عزت بي، “گنج توركلر” حركاتينين ايشتيراكچيسي اولماسي اساس گتيريلهرك بورسايا سورولموشدو. آنا و آتاسيني كيچيك ياشلاريندا ايتيرن و بؤيوك قارداشي طرفيندن بؤيودولن سبيهه، 1925-جي ايلده (12 ياشيندايكن)، آتاتوركون بورسا زيارتي سيراسيندا اونونلا گؤروشمهيه نايل اولموشدور. او، آتاتوركه اوخوماق ايستديگيني سؤيلميش، اونون رغبتيني قازانماغي باجارميشدي. سبيههنين اؤتكم دانيشيغي اولو اؤندرين خوشونا گلينجه بو گؤروش، سبيههنين حياتيندا يئني صحيفهسينين آچيلماسينا سبب اولور… او، آرتيق دؤولت باشچسيسي طرفيندن منوي اؤولادليغا گؤتورولموشدو. بؤيوك آتاتورك بو 12 ياشلي بورسالي اوشاغين – همين دؤورده چوخ چتين حيات شرطلري آلتيندا ياشايان قيزجيغازين بؤيوك گلجييني گؤرورموش، سانكي…
بئلهليكله، آتاتورك، سبيههنين بؤيوك قارداشيندان ايزين آلاراق، اونو اؤولادليغا گؤتورور و اؤزو ايله آنكارايا آپارير.
سبيهه، چانكايا ايبتيداي مكتبيني، آرناووتكؤي آمئريكان قيز كوللئجي و اوسكودار آمئريكان قيز كوللئجينده تحصيل آلدي. بو آرادا سههتينده موشاهيده اولونان ناراحاتليقلار سببيله تحصيليني ياريدا كسيب هئيبهليادا و ويانادا مواليجه آلدي. سونرا بير مدت فرانسيزجاسيني اينكيشاف ائتديرمك مقصدي ايله پاريسده ياشادي.
1934-جو ايلده “سويادي قانونو”نون چيخماسيندان سونرا مصطفي كمال سبيههيه گؤكچن سوياديني وئردي. آدين، سويادين اونون داشيييجيسي اوزرينده تأثيري اولدوغونا اينانساق، بو كيمي صحبتلرده، گؤكچن سويادلي سبيههنين گؤيهجن قالخديغيني، گؤيجن اون قازانديغيني اؤرنك وئره بيلريك، يقين…
گؤكچن هاواچيليقلا (گؤك(/ي)چنليكله) تانيش اولور
سبيهه گؤكچن، 1935-جي ايلده “توركقوشو”نون آچيليش تؤرهنينده آپاريلان موتورسوز اوچاق (پلانئر) نوماييشيندن تأثيرلنهرك، هاواچيليغا ماراق گؤسترمهيه باشلادي. آتاتوركون ده دستك وئرمهسي ايله 1935-جي ايلده تورك هاوا قورومونون توركقوشو مولكي آوياسيا مكتبينه گيردي، آنكارادا موتورسوز اوچاق متخصصليگي ساحهسينده ايلك مهارت درجهسيني (بو درجهنين وئريلميش اولدوغونو تصديق ائدن اؤدول) آلدي.
گؤكچن، يئددي اوغلان طلبه ايله بيرليكده كريما گؤندريلهرك تحصيلينينين آلتي آييني كوكتئبئل آلي آوياسيا مكتبينده تاماملادي. او، كيريمين آرديندان موسكوايا، موتورلو اوچاق مكتبينه گئتميي پلانلاشديريردي. آنجاق منوي باجيسي زهرانين اؤلوم خبريني آلينجا بو دوشونجهدن داشيناراق اؤلكهسينه دؤندو.
بير مدت دونيادان كوسن، سانكي هر كسله اينجيك كيميميش داورانان دويغوسال سبيهه، منوي آتاسينين ايسرارلاري ايله يئنيدن چاليشمالارا باشلادي. اسكيشهير آوياسيا مكتبينده سامي اوچان و موهيددين بيدن اؤزل اوچوش درسلري (تليمي) آلدي.
25 فئورال 1936-جي ايلده او، ايلك دفعه موتورلو تييارهده اوچماغا باشلادي.
آتاتورك دئدي، سبيهه يئرينه يئتيردي…
گؤكچهنين، اوچوش درسلرينده گؤسترديگي اوغورلاري گؤرن آتاتورك، اونا بونلاري سؤيلهدي: “مني چوخ خوشبخت ائتدين… ايندي آرتيق سنين اوچون پلانلاشديرديغيم شئيي آچيقلايا بيلرم… بلكه ده دونيادا ايلك هربچي قادين پيلوت سن اولاجاقسان… بير تورك قيزينين دونياداكي ايلك هربچي قادين پيلوت اولماسي نه ايفتيخارئديجي بير اولايدير، تخمين ائدرسن، دئييلمي؟ ايندي درهال حركته كئچهرك سني اسكيشهيردكي اوچاق مكتبينه گؤندرهجهيم. اورادا اؤزل بير تحصيل آلاجاقسان.”
او ايللرده قيزلار حربي مكتبلره قبول ائديلمديگي اوچون اؤزل بير اونيفورما گئيينديريلهرك اسكيشهير آوياسيا مكتبينده، 1936-1937-جي ايللرده 11 آي بويونجا اؤزل تحصيل آلدي. بو تحصيلدن سونرا اونا ايبتيداي صينيف معلمي نووئيره اويقوچ يولداشليق ائتدي. گؤكچن، مهارت درجهسي آلديقدان سونرا 6 آي اسكيشهيردكي I هاوا آلاييندا خيدمت ائتدي؛ بو سيرادا تراكيا و ائگئ مانئورلرينه قاتيلدي.
1937-جي ايلده دونيانين ايلك قادين ساواش پيلوتو اولدو. پرئزيدئنت، باش ناظر و باش قرارگاه ريسينين ده ايشتيراك ائتديگي بير تؤرنله اونا تورك هاوا قورومو موراسسا (ايفتيخار) مئدالي وئريلدي. 30 آوقوست 1937-جي ايلده “حربي اوچوشلار عذره اوستا” درجهسي آلدي.
سبيههدن بؤلوجولره گؤزداغي
1937-جي ايلده فرانسانين، هاتايي سوريايا تهويل وئرمهيه هازيرلاشديغي بارهده خبرلر، آنكارادا سرت تپكيله قارشيلاندي. اونيفورماسيني گئين سبيهه گؤكچن فرانسيز ائلچيسينين اؤنونده هاوايا اوچ دفعه آتش آچدي و “هاتايين وطنه قاتيلماسي اوچون گرك اولارسا سيلاهلاناريق” دئدي. اولاي سونوندا هبس ائديليب محكمهيه چيخاريلان و قانونون طلبيله بير گون هبسده ياتان سبيهه گؤكچهنين چيخيشي سايهسينده پلان باش توتموشدو. يعني، بونونلا توركييني بؤلميي دوشوننلره گؤزداغي وئريلميش، قرارليليق گؤستريلميشدي.
بورسالي قيزين “بياز قارتال”لي بالكان سفري
1938-جي ايلده اوچاغييلا 5 گون سورن بالكان سفري گئرچكلشديرن خانيم گؤكچهنين اونو بيردنبيره داها دا آرتدي و بوتون دونيايا ياييلدي. مسئله اوندايدي كي، بو سفر فيكري، همين دؤورده مؤوجود اولان بالكان پاكتينين آنكارادا ييغيشان هئيت عضولرينين سبيهه گؤكچنله تانيش اولدوقدان سونرا اونا اوچاقلا پايتاختلارينا گلميي تكليف ائتمهلري اوزرينه دوغموشدو. و گؤيلر قيزي گؤكچن، آتاتوركون آرزوسو اوزرينه بو سفري يانينا بير ماشينيست بئله آلمادان – تكباشينا گئرچكلشديرميشدي!
او، وولتئئ تيپي بير اوچاقلا ايستانبولدان هاوالانديقدان سونرا آفينايا، آرديندان سوفيا و بئلقرادا اوچدو. اونا كئچميش يوقوسلاويا سلاحلي قوهلرينين باش قرارگاه ريسي طرفيندن “بياز قارتال” نيشاني وئريلدي. ايستك اوزرينه بوخارئستده بير گؤستري اوچوشو گئرچكلشديرديكدن سونرا، 22 يوندا ايستانبولا دؤندو.
بالكان سفري، مطبوعاتين بؤيوك ايلگيسيني اويانديردي و سبيهه گؤكچهنين هر يئرده گؤيلرين قيزي اولاراق آنيلماسينا سبب اولدو.
آتاتوركون وفاتيندان سونرا
منوي آتاسي آتاتوركون وفات ائتمهسينين آردينجا، آتاسيزليغين (آتاتوركسوزلوگون!) هوزنونو آغير كئچيرن خانيم گؤكچن، معين واخت سونرا، ياواش-ياواش حياتيني يئنيدن دوزنه سالماغا باشلادي. داها سونرا، قادينلارين اوردودا خيدمت ائتمهسينه داير قانون قبول ائديلميديگي اوچون سبيهه گؤكچن اوردودان آيريلدي و توركقوشو اوچوش مكتبينده باش معلم تعيين ائديلدي. او، 1955-جي ايله قدر بو وظيفهسيني باشارييلا سوردوردو؛ او جملهدن تورك هاوا قورومو ايداره هئيتينين عضوو اولدو. حياتي بويونجا توپلام 22 فرقلي يونگول بومبارديمان و آكروباتيك تيياره ايله اوچموش گؤيلر قيزي، هميشه اؤز پئشهسينه وورغونلوق، ايشينه سئوگي، اؤلكهسينه، اولوسونا سايغي و طبيعي كي، منوي آتاسينين ائتيمادينا قارشي دويارليليق هيسسلريني نوماييش ائتديردي. اصلينده، بو يئرده “نوماييش ائتديردي” سؤزو بلكه بير او قدر ده يئرينه دوشمور، چونكي او، بو دئييلنلري تجاللا، تظاهر ائتديرير؛ باشقا سؤزله، ايشين اؤزو اونون پئشكارليغيني تجسسوم ائتديريردي.
گؤكچن، 1940-جي ايلده هاوا مكتبينده حربي جوغرافيا و توپوقرافيا معلمي ايشلهين، باش لئيتئنانت كمال اسينر ايله ائولندي و …داها بير ماراقلي آدديم آتاراق حيات يولداشينا گؤكچن سوياديني گؤتورميي تكليف ائتدي و اونو بونو قبول ائتدي؛ آنجاق اوچ ايل سونرا، 12 يانوار 1953-جو ايلده حيات يولداشيني ايتيردي.
بو دا …سون اوچوش
تورك توپلومو و تورك قادينيني تانيتماق مقصدي ايله، 1953-جو و 1959-جو ايلده دعوت ائديلديگي آبش-آ گئدن خانيم گؤكچن اوچون بؤيوك بير آمئريكا سفري دوزنلندي.
سون اوچوشونو 1996-جو ايلده – 83 ياشيندا (!) ايكن فرانسيز پيلوت دانيئل آجتون ايله برابر فالجون-2000 تييارهسي ايله ائتدي.
“دونيا تاريخينه آديني يازديران 20 آوياتور” آراسينداكي تك…
سبيهه گؤكچن 1996-جي ايلده كاريئراسينين ان بؤيوك اؤدولونو آلدي. آمئريكا آوياسيا اوستا ظابط كوللئجينين مزون تؤرني اوچون دوزنلنن قارتاللار توپلانتيسينين شرف قوناغي اولاراق ايشتيراك ائتديگي ماكسوئلل هاوا بازاسينداكي تؤرنده “دونيا تاريخينه آديني يازديران 20 آوياتوردان بيري” سئچيلدي. او، بو اؤدوله لاييق گؤرولن ايلك و تك (!) قادين تييارچي اولدو.
الويدا، گؤيلر! سلام، گؤيلر!
سبيهه گؤكچن 2001-جي ايلده، گيريشده وورغولاديغيميز كيمي، تام دوغوم گونونده (22 مارت) آنكاراداكي گولهانه حربي تيبب آكادئمياسيندا وفات ائتدي. وفات ائتديگي گون 88 ياشي تامام اولوردو.
وفاتيندان 2 ايل اؤنجه حقوقون آليليگي درنيي طرفيندن شرفينه دوزنلنن تؤرنده، اونون آدينا بستهلنن، كلاسسيك روك اوپئرا طرزيندكي اثر سسلنديريلركن چوخ دويغولانميش، سانكي يئنه گؤيلره اوغورلاناجاقميش كيمي هيجانوئريجي آنلار ياشاديغيني گيزلتمميشدير.
يئري گلميشكن، خانيم گؤكچن، حياتي بويو بير سيرا اؤدول و مئداللارلا تلتيف اولونموشدور. بونلاردان بير قيسميني يوخاريدا آرتيق قئيد ائتميشيك. علاوه ائدك كي، رومينيا اوردوسونون ماهير هاواچي دؤش نيشانيني، تراكيا و ائگئ مانئورلري موناسيبتي وئريلن خاطره مئداللاري، تورك قادينينين سئچمه و سئچيلمه حاقي قازانماسينين 50-جي ايلدؤنومو موناسيبتي ايله تبمم-ده دوزنلنن تؤرنده وئريلن “مسلكلرينده اؤنجو قادينلار” پلاكئتي، سلجوق اونيوئرسيتئتينين “فخري دوكتورو” اونواني، تهق طرفيندن 1989-جو ايلده وئريلن قيزيل مئدال، 1991-جي ايلده بئينلخالق آوياسيا فئدئراسياسينين آوياسيانين بوتون نؤولرينده اوستون باشاري گؤسترن كادرلارا وئرديگي فاي قيزيل مئدالي، هابئله تورك سلاحلي قوتلرينين، چئشيدلي درنك و قورولوشلارين وئرديگي داها 28 ادد پلاكئت… بير باشاريلي قادينا، دؤولت، فرقلي قوروم و قورولوشلار ترفهيندن، مسلكداشلاري (عموماً خالق) طرفيندن وئريلن ديرين ايفادهسي – اؤزونويفادهنين ديري، تورك قادينيني (قادينليغي!) ايفادهنين ديري، آتا ائتيمادينا قارشيليق ازمكارليغين ايفادهسي!..
سبيهه گؤكچن – تورك قيزي، گؤي قيزي، آتاتورك قيزي
عزيز اوخوجوم، زريف جينسين نمايندهسي اولان بير اونلو اينساندان، بير تورك قيزيندان بحث ائدركن، هاشييه چيخيرميش كيمي، بير اويغونسوز اولايا دا موناسيبت بيلديرمك ايسترديم. بو دا، سبيهه گؤكچن آدينا (نئجه دئيرلر) ييه دورماق ايستهينلرله باغليدير. بلليدير كي، يالنيز اون قازانميش، آديني تاريخه يازميش اينسانلار باشقالارينين ماراق دايرهسينه گيرير، كيملرسه اونو “اؤزونونكولشديرمي”ا چاليشير. او دا بلليدير كي، بو حال، كيچيك استثنالار نظره آلينماسا، بير قايدا اولاراق، ماگيكال سيندرومدان اذيت چكن “قونشو”لاريميزدا موشاهيده اولونور. بئله كي سون ايللرده سبيهه گؤكچهنين ائرمني اصيللي اولدوغو بارهده اساسسيز ادعالار اورتايا آتيلميشدير.
هر نه قدر خوش اولماسا دا بير-ايكي كليمه ايله بو مسئلهيه توخوناق.
2004-جو ايلده آنتئپ اصيللي ائرمنيستان وطنداشي خريپسيمئ قازاليان، گؤكچهنين اونون خالاسي اولدوغونو و اصل آدينين خاتون سئبيلجيان اولدوغونو ادعا ائتدي. قازاليانا گؤره، هاتون، باجيسي ديروخي ايله بيرليكده شانليورفانين سايلاققايا (جيبين) كؤيوندكي يئتيمخانايا وئريلميش، 5-6 ياشلاريندا ايكن آتاتورك طرفيندن اؤولادليغا قبول ائديلميشدير. (تانيش مئتوددور، دئيلمي؟ آزربايجانين نئچه گؤركملي اؤولاديني، نئچه ديريميزي، ميللي ثروتلريميزي “ائرمنيلشديرمي”ا جهد ائتديكلري كيمي…)
لاكين حقيقت بودور كي، سبيهه گؤكچن، تهق طرفيندن يايينلانان خاطرهلرينده (نئجه كي، آرتيق بو بارهده يوخاريدا بيلگي وئرميشيك)، اديرنه دفتارداري اولان آتاسي هافيز عزت بيين “گنج تورك” اولدوغو گركجسيله بورسايا سورگون ائديلديگيني آنلادير. بؤيوك قارداشي نشتين آتاتوركون جانگودني اولدوغونو، 1925-جي ايلده آتاتوركله گؤروشمه فورصتي بولدوغونو و اؤولادليغا قبول ائديليگيني سؤيليير. “سبيهه گؤكچن: تورك قيزي، گؤي قيزي، آتاتورك قيزي” آدلي سندلي فيلمي حاضرلايان رئژيسسور گولشاه چئليكر، ائرمني ادعالارينا قارشي بونلاري بيليرميشدير: “سبيهه گؤكچن اؤولادليغا قبول ائديلديگي زامان گئرچكدن 5-6 ياشلاريندا اولسايدي، ايلك اوچوشونو گئرچكلشديرديگي زامان (1935-جي ايلده) 15 ياشيندا اولمالييدي”. آنجاق اصلينده سبيهه گؤكچن ايلك اوچوشونو 22 ياشيندا حياتا كئچيريب.
سبيهه گؤكچهنين اؤگئي باجيسي اولكو آداتپه، گؤكچهنين اقراباسي اولان حيات يولداشي اؤكه آداتپه و گؤكچني ياخيندان تانييان قزئتچي (يازار) اورخان قاراوهلي ايله بيرليكده دوزنلديگي مطبوعات توپلانتيسيندا ادعالاري يالانلادي.
تهق-نين يايديغي يازيلي آچيقلامادا، حاقلي اولاراق، بو ادعالارين سبيهه گؤكچن حياتدا ايكن ديله آلينماماسيني و اؤزونه جاواب حاقي تانينماييشي تنقيد ائديلدي و بو دورومون پلانلانديغي ايرهلي سورولدو.
***
…و نهايت، سبيهه گؤكچن، 30 آوقوست 1937-جي ايل تاريخينده اسكيشهير اوچاق مكتبيندن مزون اولاركن ائتديگي چيخيشيندا دويغولاريني بو شكيلده ديله گتيرميشدير: “…نه خوشبختم كي، بو شرف براتيني، ميللتيمين و وطنيمين ان بؤيوك شرفه يئتيشديگي بو قوتسال 30 آوقوست گونونده آلميش اولورام”.
منه قالسا، يالنيز ائله بو سؤزلردن يولا چيخاراق، سبيهه گؤكچهنين كيمليگي، اوريي، عشقي، چاليشمالارينين پرئدمئتي بارهده فيكير يوروتمك، قرارا گلمك اولار.
گؤيلرده اوچان گؤيجن روحونا سلام اولسون، سايين گؤكچن
يوسف اعتصامي پدر پروين اعتصامي
يوسف اعتصامي (اعتصام الملك آشتياني)، نويسنده، ناشر، و مترجم ايراني، در سال ۱۲۵۳ به دنيا آمد و در ۱۳۱۶ در گذشت. او فرزند رئيس كل دارائي استان آذربايجان ابراهيم اعتصام الملك، برادر بزرگ نقاش و معمار ابوالحسن اعتصامي، و پدر شاعرهپروين اعتصامي بود.
در اواخر دهه ۱۲۷۰، يوسف اعتصامي اولين چاپخانه حروفي تبريز را دائر كرد. در دورۀ دوم (۳۰-۱۳۲۷) به وكالت مجلس شوراي ملي انتخاب شد. در ۱۲۸۹ مجلۀ بهار را تأسيس كرد و مديريت آن را به عهده داشت. در مقاطع مختلف، رياست كتابخانۀ سلطنتي، دارالتأليف وزارت معارف، و كتابخانۀ مجلس ملي را تقبل كرد.
مجلۀ بهار ماهنامهاي بود شصت و چهار صفحهاي كه در دو دوره، ۹۰-۱۲۸۹ و ۱-۱۳۰۰، منتشر شد. در شمارۀ اول اهداف مجله بدين شرح آمدهاست ) اعتصامي ۱۳۲۱، ۱): ”مقصود از تاسيس مجموعۀ بهار اين است كه مطالب سودمند علمي و ادبي، اخلاقي، تاريخي، اقتصادي، فنون متنوعه را كه امروز دانستن آنها داراي اهميت بيشمار است ... با نظار ارباب دانش عرضه بدارد، و تعميم معارف را ... بر عهده گرفته افكار عمومي را با معلومات مفيده آشنا نمايد.“ اغلب مقالات مجله نوشته يا ترجمۀ يوسف اعتصامي بود، و بخش وسيعي به فرهنگ غرب اختصاص داشت. به روايت ادوارد براون (۱۹۲۸ م، ۴۸۹) مجلۀ بهار ”لحني بسيار معاصر و اروپائي“ داشت؛ و در دانشنامه ايرانيكا، هشمت مويد از آزادي خواهي و انسان دوستي مدير مجله ميگويد.
يوسف اعتصامي نزديك به چهل جلد كتاب ترجمه كردهاست، منجمله ترجمۀ فارسي تربيت نسوان قاسم امين، كتاب اول تيره بختان ويكتور هوگو، خدعه و عشق فردريك شيلر، و سفينۀ غواصۀ ژول ورن. از ديگر آثار او تفسيري به عربي از اطواق الذهبابوالقاسم محمود زمخشري، و فهرست كتابخانۀ مجلس است.
يوسف اعتصامي (اعتصام الملك آشتياني)، نويسنده، ناشر، و مترجم ايراني، در سال ۱۲۵۳ به دنيا آمد و در ۱۳۱۶ در گذشت. او فرزند رئيس كل دارائي استان آذربايجان ابراهيم اعتصام الملك، برادر بزرگ نقاش و معمار ابوالحسن اعتصامي، و پدر شاعرهپروين اعتصامي بود.
در اواخر دهه ۱۲۷۰، يوسف اعتصامي اولين چاپخانه حروفي تبريز را دائر كرد. در دورۀ دوم (۳۰-۱۳۲۷) به وكالت مجلس شوراي ملي انتخاب شد. در ۱۲۸۹ مجلۀ بهار را تأسيس كرد و مديريت آن را به عهده داشت. در مقاطع مختلف، رياست كتابخانۀ سلطنتي، دارالتأليف وزارت معارف، و كتابخانۀ مجلس ملي را تقبل كرد.
مجلۀ بهار ماهنامهاي بود شصت و چهار صفحهاي كه در دو دوره، ۹۰-۱۲۸۹ و ۱-۱۳۰۰، منتشر شد. در شمارۀ اول اهداف مجله بدين شرح آمدهاست ) اعتصامي ۱۳۲۱، ۱): ”مقصود از تاسيس مجموعۀ بهار اين است كه مطالب سودمند علمي و ادبي، اخلاقي، تاريخي، اقتصادي، فنون متنوعه را كه امروز دانستن آنها داراي اهميت بيشمار است ... با نظار ارباب دانش عرضه بدارد، و تعميم معارف را ... بر عهده گرفته افكار عمومي را با معلومات مفيده آشنا نمايد.“ اغلب مقالات مجله نوشته يا ترجمۀ يوسف اعتصامي بود، و بخش وسيعي به فرهنگ غرب اختصاص داشت. به روايت ادوارد براون (۱۹۲۸ م، ۴۸۹) مجلۀ بهار ”لحني بسيار معاصر و اروپائي“ داشت؛ و در دانشنامه ايرانيكا، هشمت مويد از آزادي خواهي و انسان دوستي مدير مجله ميگويد.
يوسف اعتصامي نزديك به چهل جلد كتاب ترجمه كردهاست، منجمله ترجمۀ فارسي تربيت نسوان قاسم امين، كتاب اول تيره بختان ويكتور هوگو، خدعه و عشق فردريك شيلر، و سفينۀ غواصۀ ژول ورن. از ديگر آثار او تفسيري به عربي از اطواق الذهبابوالقاسم محمود زمخشري، و فهرست كتابخانۀ مجلس است.
خان بابا از اهالي قره باغ بود. دوره هاي نظامي ديده و در ميدانهاي جنگ كار آزموده بود.
بهنگام حمله اكراد اهالي جز قمه و چاقو وسيله اي براي دفاع نداشتند خان بابا نقشه اي كشيده و با چند نفر قرار بر دفاع از روستا مي گذارند.
خان بابا با خنجري در جلوي قهوه خانه ي محل تردد اكراد نشسته و حالت گيج و منگ بخود مي گيرد تا جلب توجه نكند.
اكراد دسته جمعي وارد قهوه خانه مي شوند و تفنگهاي خود را بيرون قهوه خانه بصورت هرمي بهم تكيه مي دهند.
طبق قرار قبلي شاگرد قهوه چي كتري آبي برداشته و با مشاهده غفلت اكراد بر روي آتش مي ريزد و چون دود همه جا را مي گيرد با داد و قال اسلحه ها را بغل كرده و مي گريزد.
اكراد در پي تفنگها به بيرون هجوم مي آورند كه خان بابا در ميان دود با خنجر خود هر پانزده نفر را كشته و اهالي را مسلح مي كند.
آوازه اين شجاعت تا مدتي از حمله اكراد مانع مي شود.
بعدها خان بابا بخاطر شرارتهايش تحت تعقيب دولت قرار مي گيرد كه به اربيل عراق مي گريزد و پس از مدتي مخفيانه به روستا بازمي گردد كه اهالي مخفيگاهش را نشان ژاندارمري داده و در تيراندازي متقابل خان بابا كشته مي شود
بهنگام حمله اكراد اهالي جز قمه و چاقو وسيله اي براي دفاع نداشتند خان بابا نقشه اي كشيده و با چند نفر قرار بر دفاع از روستا مي گذارند.
خان بابا با خنجري در جلوي قهوه خانه ي محل تردد اكراد نشسته و حالت گيج و منگ بخود مي گيرد تا جلب توجه نكند.
اكراد دسته جمعي وارد قهوه خانه مي شوند و تفنگهاي خود را بيرون قهوه خانه بصورت هرمي بهم تكيه مي دهند.
طبق قرار قبلي شاگرد قهوه چي كتري آبي برداشته و با مشاهده غفلت اكراد بر روي آتش مي ريزد و چون دود همه جا را مي گيرد با داد و قال اسلحه ها را بغل كرده و مي گريزد.
اكراد در پي تفنگها به بيرون هجوم مي آورند كه خان بابا در ميان دود با خنجر خود هر پانزده نفر را كشته و اهالي را مسلح مي كند.
آوازه اين شجاعت تا مدتي از حمله اكراد مانع مي شود.
بعدها خان بابا بخاطر شرارتهايش تحت تعقيب دولت قرار مي گيرد كه به اربيل عراق مي گريزد و پس از مدتي مخفيانه به روستا بازمي گردد كه اهالي مخفيگاهش را نشان ژاندارمري داده و در تيراندازي متقابل خان بابا كشته مي شود
+0 به يه ن
یاییلیب : چهارشنبه 14 اردیبهشت 1390 | یازار : صاديق صاديقي | بؤلوم : شعر،موسيقي و ادبيات | 0 باخيش لار
+0 به يه ن
یاییلیب : چهارشنبه 14 اردیبهشت 1390 | یازار : صاديق صاديقي | بؤلوم : شعر،موسيقي و ادبيات | 0 باخيش لار
* بيست و نهمين روز شهريور ماه سال 1355 در شهرستان خوي از شهرستانهاي اذربايجان غربي و در خانواده اي متدين و از سلاله حضرت زهرا (س) پسري به دنيا امد كه نامش را ( مير محمد ) نهادند و نام خانوادگي وي ( ذاكري ).
* از همان كودكي خانواده (مير محمد) او را با نام ( مير محمد جواد ) صدا مي زدند.البته نام (ميرجواد) بخاطر علاقه مادر وي به اين اسم بوده.
*پدر سيد محمد جواد مير حبيب ذاكري نام داشت كه وي از مداحان بااخلاص شهرستان خوي بود.
* مادر وي كه زني مومنه واز سادات بود در همان دوران كودكي سيد محمد جواد دارفاني را وداع گفت و سيد محمد جواد از دوران كودكي از مهر مادري بي نصيب بود .
* وي تا پايان دوران تحصيلي متوسطه در خوي بود و مداحي كه در ريشه خاندان وي ريشه داشت را هم ادامه داد.
*بعد از پايان تحصيلات براي كسب علوم حوزوي راهي قم شد و در مدرسه علميه رضويه مشغول به تحصيل شد و مداحي را نيز ادامه داد.
*سيد محمد جواد پرچم دار سبكهاي جديدي از مداحي بود كه بسياري از مردم الالخصوص جوانان را به سوي هيئت ها ميكشاند حتي جواناني كه تا قبل از ان انسي با هيئت ها نداشتند.
* خيلي سريع نام سيد ذاكر بر سر زبان ها افتاد و در دل خيلي از دوستدارانش جاي گرفت.همين امر باعث شد بسياري از افراد و جريانات كه موقعيت خود را در خطر ميديدند و به وي حسادت ميكردند براي وي مشكل ايجاد كنند تا جايي كه سيد مجبور به ترك مدرسه رضويه شد و تنها به مداحي ادامه داد.
* براي مداحي سيد در تهران مشكل ايجاد كردند و در قم هم براي وي محدوديت ايجاد كردند . سيد به دارالمومنين كاشان رفت از انجا به اصفهان و بعد از مدتي مجددا" به كاشان بازگشت و گهگداري در قم هم مداحي ميكرد . ضمن اينكه سيد بعد از ازدواج در قم و در شهرك قدس در منزلي اجاره اي سكونت داشت.
*سيد جواد خلوص نيت عجيبي داشت . بسيار فروتن و متواضع .به تهمت ها و افتراي كه به وي داده ميشد جوابي نمي داد و از غيبت و تهمت زدن به ديگران دوري ميجست.
* نزديك به يك سال پيش مير حبيب ذاكر پدر سيد محمدجواد به ديار باقي شتافت و براي اخرين با سيد براي شركت در مراسمات ترحيم پدر به خوي رفت .و اين اخرين حضور وي در زادگاهش بود . زيرا خيلي سريع علايم بيماري سرطان در وي هويدا شد .
*بعد از سپري كردن دوران شيمي درماني براي اولين بار سيد در روز عيد غدير در هيئت جنت الحسين (ع) حضور پيدا كرد و اخرين حضور وي روز 28 و 29 صفر در سال 85 در مشهد مقدس و در حضور هيئت زنجانيها بود .
* بيماري سيد به اوج رسيد و وي در اوايل خرداد ماه در اثر از كار افتادن سلولهاي مغز در كما فرو رفت و بعد از حدود 40 روز در ساعت 2 بامداد شانزدهم تير ما ه 1385 به ديدار معبودش شتافت.
*پيكر زند ياد ذاكر در مقابل حرم حضرت معصومه (س) و در قبرستان (نو ) و در كنار قبر رسول ترك ارام گرفت.
*سيد جواد ذاكر حق عظيمي بر جوانان علاقه مند به اهل بيت دارد. واينك با هر بار شنيدن صداي باصلابت اين فرزند زهرا (س) فاتحه اي نثار روحش كنيم .
* از همان كودكي خانواده (مير محمد) او را با نام ( مير محمد جواد ) صدا مي زدند.البته نام (ميرجواد) بخاطر علاقه مادر وي به اين اسم بوده.
*پدر سيد محمد جواد مير حبيب ذاكري نام داشت كه وي از مداحان بااخلاص شهرستان خوي بود.
* مادر وي كه زني مومنه واز سادات بود در همان دوران كودكي سيد محمد جواد دارفاني را وداع گفت و سيد محمد جواد از دوران كودكي از مهر مادري بي نصيب بود .
* وي تا پايان دوران تحصيلي متوسطه در خوي بود و مداحي كه در ريشه خاندان وي ريشه داشت را هم ادامه داد.
*بعد از پايان تحصيلات براي كسب علوم حوزوي راهي قم شد و در مدرسه علميه رضويه مشغول به تحصيل شد و مداحي را نيز ادامه داد.
*سيد محمد جواد پرچم دار سبكهاي جديدي از مداحي بود كه بسياري از مردم الالخصوص جوانان را به سوي هيئت ها ميكشاند حتي جواناني كه تا قبل از ان انسي با هيئت ها نداشتند.
* خيلي سريع نام سيد ذاكر بر سر زبان ها افتاد و در دل خيلي از دوستدارانش جاي گرفت.همين امر باعث شد بسياري از افراد و جريانات كه موقعيت خود را در خطر ميديدند و به وي حسادت ميكردند براي وي مشكل ايجاد كنند تا جايي كه سيد مجبور به ترك مدرسه رضويه شد و تنها به مداحي ادامه داد.
* براي مداحي سيد در تهران مشكل ايجاد كردند و در قم هم براي وي محدوديت ايجاد كردند . سيد به دارالمومنين كاشان رفت از انجا به اصفهان و بعد از مدتي مجددا" به كاشان بازگشت و گهگداري در قم هم مداحي ميكرد . ضمن اينكه سيد بعد از ازدواج در قم و در شهرك قدس در منزلي اجاره اي سكونت داشت.
*سيد جواد خلوص نيت عجيبي داشت . بسيار فروتن و متواضع .به تهمت ها و افتراي كه به وي داده ميشد جوابي نمي داد و از غيبت و تهمت زدن به ديگران دوري ميجست.
* نزديك به يك سال پيش مير حبيب ذاكر پدر سيد محمدجواد به ديار باقي شتافت و براي اخرين با سيد براي شركت در مراسمات ترحيم پدر به خوي رفت .و اين اخرين حضور وي در زادگاهش بود . زيرا خيلي سريع علايم بيماري سرطان در وي هويدا شد .
*بعد از سپري كردن دوران شيمي درماني براي اولين بار سيد در روز عيد غدير در هيئت جنت الحسين (ع) حضور پيدا كرد و اخرين حضور وي روز 28 و 29 صفر در سال 85 در مشهد مقدس و در حضور هيئت زنجانيها بود .
* بيماري سيد به اوج رسيد و وي در اوايل خرداد ماه در اثر از كار افتادن سلولهاي مغز در كما فرو رفت و بعد از حدود 40 روز در ساعت 2 بامداد شانزدهم تير ما ه 1385 به ديدار معبودش شتافت.
*پيكر زند ياد ذاكر در مقابل حرم حضرت معصومه (س) و در قبرستان (نو ) و در كنار قبر رسول ترك ارام گرفت.
*سيد جواد ذاكر حق عظيمي بر جوانان علاقه مند به اهل بيت دارد. واينك با هر بار شنيدن صداي باصلابت اين فرزند زهرا (س) فاتحه اي نثار روحش كنيم .
مرحوم آيت الله حاج سيد محمد صادق شريعتمداري فرزند سيد حسن كه در سال 1325 قمري در تبريز متولد شد و در كودكي وي ، مرحوم والدش حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد حسن شريعتمداري در سال 1332 قمري وفات نمود(يعني در سن 7 سالگي ايشان) و ايشان در سرپرستي والده فاضله عفيفه*اش پرورش يافته و مقدمات و ادبيات و سطوح را در تبريز خوانده و آنگاه به قم مهاجرت نمود.
ايشان مقداري از محضر آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي(رحمة الله عليه) و پس از وي از محضر آيات عظام حجت و سيد محمد تقي خوانساري استفاده نموده و مشرف به نجف اشرف شده و از محضر مرحوم آيت الله العظمي اصفهاني و آيات ديگر آنجا بهره*مند گرديد.
پس از مدتي به دليل عدم مساعدت هواي نجف مجبور به مراجعت و در قم به تدريس فقه و اصول نهايي پرداخت.ايشان چند سالي بعد از ورود آيت الله العظمي بروجردي در جلسات فقه و اصول آن جناب شركت مي*نمود تا سال 1372 هـ ق كه به تهران منتقل و به خدمات ديني پرداخته و چندي هم در مشهد مقدس تدريس خارج فقه و اصول مي*نمود و بعد از مدتي اقامت در مشهد باز به دليل ناسازگاري آب و هواي مشهد به تهران بازگشت و در خيابان وحدت اسلامي سكونت و در مسجد (سادات هندي) واقع در خيابان مولوي به اقامه نماز جماعت و خدمات ديني و معنوي اشتغال داشت.
حضرت آيت الله سيد محمد صادق شريعتمداري داراي اجازات اجتهاد مطلق و صريح كه اساتيدشان مانند آيات عظام و مراجع تقليد آيت الله سيد محمد حجت و آيت الله سيد ابوالحسن اصفهاني و ساير اساتيد كه تصريح به اجتهاد ايشان نموده*اند بوده و از آثار ايشان مي*توان حواشي بر جواهر و قسمتي از كفايه را نام برد.
ايشان مقداري از محضر آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي(رحمة الله عليه) و پس از وي از محضر آيات عظام حجت و سيد محمد تقي خوانساري استفاده نموده و مشرف به نجف اشرف شده و از محضر مرحوم آيت الله العظمي اصفهاني و آيات ديگر آنجا بهره*مند گرديد.
پس از مدتي به دليل عدم مساعدت هواي نجف مجبور به مراجعت و در قم به تدريس فقه و اصول نهايي پرداخت.ايشان چند سالي بعد از ورود آيت الله العظمي بروجردي در جلسات فقه و اصول آن جناب شركت مي*نمود تا سال 1372 هـ ق كه به تهران منتقل و به خدمات ديني پرداخته و چندي هم در مشهد مقدس تدريس خارج فقه و اصول مي*نمود و بعد از مدتي اقامت در مشهد باز به دليل ناسازگاري آب و هواي مشهد به تهران بازگشت و در خيابان وحدت اسلامي سكونت و در مسجد (سادات هندي) واقع در خيابان مولوي به اقامه نماز جماعت و خدمات ديني و معنوي اشتغال داشت.
حضرت آيت الله سيد محمد صادق شريعتمداري داراي اجازات اجتهاد مطلق و صريح كه اساتيدشان مانند آيات عظام و مراجع تقليد آيت الله سيد محمد حجت و آيت الله سيد ابوالحسن اصفهاني و ساير اساتيد كه تصريح به اجتهاد ايشان نموده*اند بوده و از آثار ايشان مي*توان حواشي بر جواهر و قسمتي از كفايه را نام برد.
+0 به يه ن
یاییلیب : چهارشنبه 14 اردیبهشت 1390 | یازار : صاديق صاديقي | بؤلوم : شعر،موسيقي و ادبيات | 0 باخيش لار
يكي از شاعران گمنام اورميه است كه به سال 1306 شمسي در روستاي «تبت» در 13 كيلومتري جنوب شرق اورميه متولد شده است.وي از طايفه ي بزرگ افشار اورميه مي باشد.تحصيلات او در حد ابتدايي است كه به زمان حمله ي قشون روس به آذربايجان دروس خود را ناتمام گذاشته است.عزيز اكبري از عشق مجازي به عشق حقيقي رسيده و براي اولين بار در سن هفده سالگي شروع به شعر گفتن كرده است.ديوان اشعار اين شاعر توسط نوه اش در دو دفتر جمع آوري شده كه بيش سه هزار بيت مي باشد كه در آينده نزديك قصد چاپ آنها را دارد.اشعار اين شاعر تماماً به توركي است و در شعر «اكبري» تخلص مي كند.
ايشان در كلام اول خود را اين چنين معرفي كرد:
مين اوچ يوز آلتيدا من آنادان اولموشام
سيزلانمارام نه موشكوله قالميشام
شاعير دريا اولارسا
من بير دامجي جه ، نم آلميشام
باهاردا اچيلار بولبولون ديلي
ايشاره ينن دينديره ر سئوگي ، سئوگيني
او تاريخ ناديره وار بير افشار ائلي
افشاردان آيريلميشام ائلدن اولموشام
ايندي آغاريب سونبولوم ، بيچيليب زميم
خرمنه توكولوب نوخود ، آرپا ، بوغدا هر ده نيم
فلك بير هولا قوشوب كوله شدن ساليب
داها نه دئييم
ياپيشيب دووارا سامان اولموشام
عزيز اكبريم غم زم هريم 1
ذاتيم تبت ليدير
ايندي بازار باشدا ساكين اولموشام
(1.زم هر-zəmhər: كلمه ايست توركي به معني معدن)
نمونه اي از اشعار شاعر:
ياخجي اولار قوهوم قارداش
ائل ، باشييان دؤنوم سنين
هاردا گؤردون تعريف ائيله
ديل ، باشييان دؤنوم سنين
بير باده وئرسن ايچه رم
ياخجي ياماني سئچه رم
سن يول وئرسن من گئچه رم
سئل ، باشييان دؤنوم سنين
***
گئدنلر گؤروب گلنلرده گؤره جك
هر كس اولسا اؤز اكديغين بيچه جك
سؤز يئرده قالماياجاق آخير بيي دئيه جك
ائل ايچينده ادين ياخجي قالسا ياخجي دير
هر يئره گئد سن ائل ايستر سني
اوره ك سئور ديل ايستر سني
نامردين ائوينده يئمه بالنان كره ني
مرد ائوينده دادسيز شيله ياخجي دير
اكبري نه دانيشسين نه دئسين
تاماهكار بدلوي وئر هر نه يئسين
بوغازي كسيلسين قاني يئريسين
آز يئمغين چوخ يئمكدن ياخجي دير
ايشان مي گفتند:
در دنيا سه قدرت بي نظير است: ائل (ملت) ، ديل (زبان) ، سئل (سيل*) ، كه هيچ قدرتي ياراي مقابله با آنها را ندارد.
+0 به يه ن
یاییلیب : چهارشنبه 14 اردیبهشت 1390 | یازار : صاديق صاديقي | بؤلوم : شعر،موسيقي و ادبيات | 0 باخيش لار
ناتوان 15 آوقوست 1832-جي ايلده شوشادا آنادان اولموشدور. مئهديقولو خان قيزينا اؤز آناسي خورشودبانونون آديني وئرميشدير. خورشودبانو عاييلهنين يئگانه اؤولادي، هم ده قاراباغ خانليقلاري نين سونونجو ورثهسي اولدوغو اوچون، اونو سارايدا « دوررو يئкتا» (تк اينجي)، ائل آراسيندا ايسه « خان قيزي» چاغيرميشلار. بالاجا خورشودبانونون ايلك تربييه چيلري سارايين تجروبه لي دايه و مورببييه لري اولموشدولار. مكتب ياشينا چاتديقدا ايسه ائوده دؤورون عاليم و صنعتكارلاريندان درس آلماغا باشلاميشدير. مشغله زاماني خورشودبانو « قوران» آيه لريني و ديني ائهكاملاري ازبرله مкله ياناشي، دونيوي ائلملرله ده تانيش اولموشدور. اون دوققوز عصرده кوبار عاييلهلرين اوشاقلارينا بير قايدا اولاراق دوغما ديلي ايله برابر، عرب و فارس ديلي، اونون صرفي-نوي تعليم ائديلديگيندن، خان قيزي دا بو ديللري اؤيرنميش، اونلارين واسيطه سيله كلاسسيك شعرين قايدا-قانونلاريني منيمسه ميشدير. او، لازيمي درجه ده بيليк الده ائتديкدن سونرا مونتظم صورتده موتاليه ايله مشغول اولموشدور. داهي شرق شاعيرلرين اله دوشن نادير кيتابلاري، قييمتلي اليازمالاري خورشودبانونو كلاسسيك ادبياتا باغلاميشدير.
ناتوانين دونياگؤروشونون، بديعي ذؤوقونون فورمالاشماسيندا ياخين و اوزاق قوهوملاري نين امگي آز اولماميشدير. قاسيم بي زاкير، ميرزه جاوان، ميرزه آديگؤزل، احمد بي جاوانشير كيمي حؤرمتلي و تانينميش شخصيتلر اؤز ياراديجيليقلاري، ادبي صؤحبت و موباحيثه لري، ائلجه ده عاغيللي مصلحتلري ايله خورشودبانودا شعره و صنعته اولان شؤوق و هوه سي قوووتلنديرميشلر.
تاريخچيلرين احتيمالينا گؤره، بو دؤورده خاريجي و داخيلي وضعيتين جيدي صورتده گرگينلشمه سي ايله علاقه دار خان عاييلهلري اوزرينده نزارت گوجلنديريلميش و خورشودبانو خاساي بي اوسموبيله ايزديواجا مجبور ائديلميشدي. بئله بير احتيمال دا واردير кي، وورونتسووون شخصي ياوري خاساي بي طيفليسده اونلارا مولك ايديعالاريندا كؤمك گؤسترميش و بونون موقابيلينده خورشودبانويا ائولنمگي تкليف ائتميشدير. 1850-جي ايلين پاييزيندا خاساي بي شوشايا گليب توي ائتميش و خورشودبانونو داغيستانا اؤز دؤغما кندينه، اورادان دا طيفليسه آپارميشدير.
حياتي نين چيچك آچديغي بير دؤورده خورشودبانو طيفليسده ياشامالي اولموشدور. شهرين صفالي يئرلري، طبيعي منظره لري اونا خوش گلسه ده، بورادا ياشاماغا مجبور اولدوغو و چوخ واختلاري تك قالديغي اوچون سيخيلميش، قريبليك چكميشدير. 1855-جي ايلده خورشودبانونون اوغلو، 1856-جي ايلده قيزي دونيايا گلميشدير. اومكانين آديني مئهديقولو، قيزين آديني ايسه خانبيكه قويورلار.
خورشيدبانو ناتوان پارلاق ايستعدادا و قاباقجيل ايدئاللارا ماليك اولان شخصيت اولموشدور. او، آذربايجان مدنيتينده و ايجتيماعي حياتيندا درين ايزلر قويموشدور. بو فئنومئ نين مئيدانا گلمه سي نين بير نئچه اساس سببي واردير. بونلاردان بيريسي شاعيره نين سوي كؤكودور. يني، ناتواندا ايكي بؤيوك نسلين – جاوانشيرلرين و زيياد-اوغلو قاجارلارين قاني واردير. آدلاريني چكديگيميز بو ايكي بؤيوك و شرفلي نسلين هر بيريسي دونيايا بير سيرا شاعير گتيرميشدير (مسلن، جاوانشير نسليندن ابولفت-خان طوطي نين، قاسيم بي ذاكيرين، زيياد-اوغلو قاجار نسليندن ايسه زييادي قاراباغي، موصاحيب گنجوي و بير سيرا باشقا شاعيرلرين آدلاريني چكمك اولار). ماراقليدير، كي، زييادي قاراباغي و موساهيب گنچوي واختيله قاراباغ بيلربييسي اولموشدورلار. ناتوان ياراديجيليغي نين بؤيوك تدقيقاتچيسي بيلر محمدوو " ناتوانين شاعير قوهوملاري " كيتابيندا (ب.، 1989) بو مثلاي گئنيش آچيقلايير. عئيني زاماندا، زيياد-اوغلو قاجار نسليندن چيخان شاعيرلردن سؤز باشقا كيتابلاردا دا آچيلير (مسلن، محمده لي تربيتين " دانيشمداني – آذربايجان " ، ب.، 1987؛ چينگيز قاجارين " قديم و اورتا عصرلر آذربايجانين گؤركملي شخصيتلري " ، ب.، 1997 و س.). فوضولي آدينا رئسپوبليكا اليازمالار اينستيتوتونون فوندوندا موصاحيب گنجوي نين شئير ديواني ساخلانيلير و بو اثرين اوزرينده اينستيتوتون امكداشلاري علمي تدقيقاتلار آپاريرلار. ناتوانين قيزي خانبيكه خانيم دا آناسي نين يولونو داوام ائتديره رك، قزللر و روبايلر يازميشدير. اونون بير-نئچه قزه لي واسيف قولييئوين " دوننه اوزانان جيغير " (ب.، 2000) كيتابيندا چاپ اولونموشدور. بو كيتابدا گؤستريلير كي، خان-بيكه خانيم " مجليسي-اونس " اون عوضولريندن بيري اولوب. ناتوانين فيتري ايستعدادي نين اوزه چيخماسي و چيچكلنمه سي نين باشقا بير سببي، شوبهه سيز، شوشانين تكرارئديلمز ياراديجي آبي-هاواسي و موحيطي ده اولموشدور. بيلر محمدوو " خورشيدبانو ناتوان " كيتابيندا يازير: " حتّي خاطيره لرده ناتوانين " خانليق شوكور " آدي ايله تانينان خيدمتچيسينه موسيقي تعليمي وئرمكله اونو مشهور خاننده ائتمه سيندن ده دانيشيلير " (سه. 60). اؤزو ده مؤليف قئيد ائدير كي، بو هاقدا ماتئريال نيزاعمي آدينا آذربايجان ادبياتي موزهي نين فوندوندا ساخلانيلير (ينو. 481، سه. 7). حال-حاضيردا بو ماتئريالين فوضولي آدينا رئسپوبليكا اليازمالار اينستيتوتونا وئريلديگي باره ده گومانلار وار، لاكين همين ماتئرياللار هله ليك تاپيليب تدقيقاتا جلب ائديلمه ميشدير. ناتوانين پوئزيياسي آذربايجان خاننده لريني ده روحلانديرير. بؤيوك صنعتكاريميز سئييد شوشينسكي نين ناتوان حاقيندا خاطيره سينده قئيد اولونور كي، او شاعيره نين قزللريني " سئگاه " اوستونده اوخويارميش (نيزامي آدينا آذربايجان ادبياتي موزهي نين فوندو، اينو. 874). و اوندان بري، دئمك اولار كي، بو گونه كيمي تانينميش آذربايجان خاننده لري شاعيره نين قزللريني اوخويوب، ايلهام آليرلار.
ناتوان پوئزيياسي پروفئسسيونال آذربايجان بسطكارلارين اثرلرينده ده اؤز عكسيني تاپير. بونون پارلاق ميثالي تانينميش بسطكار خالق آرتيستي، پروفئسسور واسيف آديگؤزلووون ناتوانين سؤزلرينه يازيلميش مشهور " قرنفيل " ماهني-رومانسي اولا بيلر. اونو دا دئيك كي، سون واختلاردا بسطكار " خان قيزي ناتوان " اوپئراسيني آرتيق يازيب بيتيرميشدير. ييرمي عصر آذربايجان ادبي موحيطي بير سيرا قودرتلي صنعتكارلار، او جومله دن شاعيره قادينلار يئتيشديرميشدير: خورشيدبانو ناتوان، فاطما خانيم كمينه، آشيق پري و س. خورشيدبانو ناتوان زمانه سي نين گؤركملي شخصيتلريندن اولموش، تكجه آذربايجاندا دئييل، بوتون زاقافقازييادا خئييرخاهليغي و مئسئناتليغي ايله تانينميشدير. او، كاسيبلارا ال توتموش، شوشايا سو كمري چكديرميشدير. خورشودبانو ناتوان قاراباغين سونونجو حاكيمي مئهديقولو خان جاوانشيرين قيزي، ايبراهيمخه ليل خانين نوه سيدير. او، آنا طرفدن گنجه حاكيمي جاواد خانين نسليندندير. آناسي بديعرجاهان بييم ايسه زييا خانين نوه سي اوغورلو بيين قيزيدير. فعاليتي ناتوانين ياراديجيليق فعاليتي تكجه شئيرله بيتمير. او رسسامليقلا دا مشغول اولوردو، همچنين، اونون نفيس ال ايشلري، موختليف ژانردا تيكمه لر باجاريغي دا اولموشدور. ياراديجيليقلا برابر خان قيزي نين ايجتيماعي و ايدارئتمه فعاليتيني قئيد ائتمك اولار (تسادوفي دئييل كي، قوهوملار آراسيندا خورشيدبانويا " دوررو يئكتا " ، يني، تك اينجي-خانليقين يئگانه واريثي دئيرميشلر). ناتوانين خئييرخاهليغي و خئيريييه چيليگي ده گؤزه چارپير. بيلر محمدوو " خورشيدبانو ناتوان " اثرينده گؤسترير كي، شوشانين بير قروپ شاعيرلري بديعي مجليسي تشكيل ائديلمه سي نين ضروريتيني درك ائديرديلر. لاكين، مجليس دوزلتمك اوچون شراييط و ايمكان يوخ ايدي. ضياليلار يالنيز خان قيزي نين كؤمگينه اوميد ائديرديلر. خان قيزي بو شاعيرلرين تكليفيني ممنوعنيتله قبول ائتميش و نتيجه ده قيسا بير مودتده شوشادا " مجليسي-اونس " (يني، دوستلوق، اولفت مجليسي) ياراندي.
بو مجليسه رهبرليگي و اونون بوتون خرجلريني خان قيزي اؤز اوزرينه گؤتورموشدور. تصادوفي دئييل كي، بيلر محمدوو اؤز اثرلرين بيرينده ناتواني " مجليسي-اونس " اون اورگي آدلانديريردي. شوشادا مير مؤهسون نوواب قاراباغي نين رهبرليگي ايله " مجليسي-فراموشان " آدلي داها بير پوئتيك مجليس ده فعاليت گؤستريردي. محض بو زامان خورشيدبانو (شايره اؤز ننه سي نين آديني داشيييردي، او دا گنجه لي جاواد-خان زيياد اوغلو قاجارين دوغما باجيسي ايدي) " ناتوان " ، يني، " كيمسه سيز " ، " كؤمكسيز " تخلوصونو اؤزونه گوتورموشدور. " مجليسي-اونس " ده تانينميش قاراباغ شاعيرلري ايله ياناشي مشهور خاننده و سازانده لر ده ايشتيراك ائتميشلر بونلاردان حاجي هوسو، مئشه دي ايسي، موللا ولي، موللا آبباسقولو، مئشه دي داداش، ابدولقه ني و ساديقجانين (ساديق اسد اوغلونون) آدلاريني چكه بيلريك. مشهور تارزن قوربان پيريموو يازيردي: " خورشيدبانو نينكي شئير، ائلجه ده موسيقيني چوخ سئويردي. خاننده لردن حاجي هوسو و مئشه دي ايسي اونون مجليسينده اوخويارديلار. بو خاننده اوخوياركن ناتوانين قزللريندن تئز-تئز ايستيفاده ائدرديلر. سون واختلارا قدر جاببار اونون قزللريني اؤز رئپئرتواريندا ساخلاردي " (ناتوان حاقيندا خاطيره لر. نيزاعمي آدينا آذربايجان ادبياتي موزهي نين فوندو، اينو. 874). فوضولي آدينا رئسپوبليكا اليازمالار اينستيوتوتون فوندوندا ساخلانيلان مير-حسن آغاميرووون " ناتوان حاقيندا خاطيره لرده " (ينو. 1788) قئيد اولونور كي، ناتوانين هر بير مجليسينده موسيقيچيلر ايشتيراك ائديرديلر، ناتوانين بعضي مجليسلري ايسه صيرف موسيقي مجليسي حساب اولونوردو و بورادا ناتوانين قزللري ده اوخونوردو. ياراديجيليغي گنج شاعيره شوشادا " مجليسي اونس " ادبي مجليسيني تشكيل ائتميشدير. 1973-جو ايلده شوشايا سو كمريني چكديرميشدير: بو سو كمري ايندي ده " خان قيزي بولاغي " آدي ايله مشهوردور. ناتوان آراز چاييندان ميل دوزونه ده سو كمري چكمه يه تشببوس ائتميشدير. او، ياراديجيليغا 50-جي ايللردن عنعنه وي شرق مؤوزوسو و شعرلرله باشلاميشدير. قزللرينده محبت، طبيعت گؤزلليكلري ( " گولون " ، " قرنفيل " و س.) ترننوم اولونموشدور. 16 ياشلي اوغلونون اؤلوموندن سونرا ناتوان بدبين روحلو شعرلر يازميشدير. ( " آغلارام " ، " اولايدي " ، " گئتدي " ، " سنسيز " ، " اؤلورم " و س.) اثرلري درين صميميتي، اينجه ليريزمي ايله سئچيلير. يوكسك صنعتكارليق نومونه سي اولان شعرلرينده تكرير، قوشما، رديف، مجاز و س. بديعي واسيطه لر مهارتله ايشلنميشدير. م.ن.نوواب، س.ه.شيرواني و باشقالاري اونا شعر هسر ائتميشلر.
ناتوان هم ده ايستعدادلي رسسام اولموشدور. اونون بديعي تيكمه لري " گول دفتري " (1886) آدلي آلبومونداكي رسملر بونا ثوبوتدور. شخصي موناسيبتلرين، دؤورانين هاقسيزليغي، زاليملارين سيته مي شاعيري واختسيز قوجالتميش، اونو حيات ايشيغينا حسرت قويموشدور. آغلاماقدان گؤزلري نين نورو گئتميش، بدني طاقتدن دوشموشدور. محمد راهيمين « ناتوان پوئماسي»، اي.افندييئوين « ناتوان» پيئسي شاعيره يه هسر اولونموشدور. خورشيدبانو ناتوان 1897-جي ايل، 1 اوكتيابردا وفات ائتميشدير و آغدامين " عيمارت " قبيريستانليغيندا دفن اولونموشدور. آدينا كوچه، كلوب، كيتابخانا و مكتب واردير. خان قيزي نين اليازمالاري، شخصي گئييم و اشيالاري نادير ائكسپونات كيمي آرخيو و موزئيلريميزده ساخلانيلير. باكيدا هئيكه لي، شوشادا بوستو، آغدامدا قبيروستو آبيده سي قويولموشدور. ايبراهيمخه ليل خانين نوه سيدير. قاراباغين حاكيمي مئهديقولو خان جاوانشيرين قيزيدير. خاساي خانين حيات يولداشيدير
+0 به يه ن
یاییلیب : چهارشنبه 14 اردیبهشت 1390 | یازار : صاديق صاديقي | بؤلوم : شعر،موسيقي و ادبيات | 0 باخيش لار
Tam Adı Mikayıl Əbdülqadir oğlu İsmayılzadə
Doğum Tarixi 5 iyun, 1908
Doğum Yeri Bakı
Ölüm Tarixi 6 yanvar, 1938
Ölüm Səbəbi repressiya edilib
İsmayılzadə Mikayıl Əbdülqadir oğlu - şair, 1934-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
Həyatı
Mikayıl Müşfiq 1908-ci il iyunun 5-də Bakı şəhərində, ziyalı ailəsində doğulmuşdur. İbtidai təhsilini inqilabdan əvvəl rus-tatar məktəbində almışdır. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Bakı darül-müəllimində və 12 saylı II dərəcəli məktəbdə oxumuşdur. Azərbaycan Dövlət Darülfünunun dil və adəbiyyat fakültəsini bitirmişdir (1927-1931).
Əmək fəaliyyətinə pedaqoq kimi başlamışdır. Bakı orta məktəblərində yeddi il müəllimlik etmişdir. Son iş yeri 18 saylı Bakı şəhər orta məktəbi olmuşdur (bu məktəb indi onun adını daşıyır). Poetik yaradıcılığa 1926-cı ildə «Gənc işçi» qəzetində çap etdirdiyi «Bir gün» şeirilə başlamışdır. Bundan sonra dövri mətbuatda müntəzəm çıxış etmişdir. O, bədii tərcümə ilə də ciddi məşğul olmuşdur.
1938-ci il yanvarın 6-da cəza tədbirləri dövründə güllələnmişdir. Əbədiləşdirmək üçün Bakıda büstü qoyulmuş, məktəbə, küçəyə və meydana adı verilmişdir.
Yenə o bağ olaydı
Yenə o bağ olaydı, yenə yığışaraq siz
O bağa köçəydiniz.
Biz də muradımızca fələkdən kam alaydıq,
Sizə qonşu olaydıq.
Yenə o bağ olaydı, səni tez-tez görəydim,
Qələmə söz verəydim.
Hər gün bir yeni nəğmə, hər gün bir yeni ilham,
Yazaydım səhər-axşam.
Arzuya bax sevgilim, tellərindən incəmi ?
Söylə ürəyincəmi ?
Yenə o bağ olaydı, yenə sizə gələydik,
Danışaydıq, güləydik.
Ürkək baxışlarınla, ruhumu dindirəydin,
Məni sevindirəydin.
Gizli söhbət açaydıq, ruhun ehtiyacından,
Qardaşından, bacından.
Çəkinərək çox zaman söhbəti dəyişəydin,
Mənimlə əyişəydin.
Yenə bir vuraydı, qəlbimiz gizli-gizli,
Sən ey əsmər bənizli.
Bu yaz bir başqa yazdır, bu yaz daha da xoşdur,
Vay o qəlbə ki, boşdur!
Hər üfüqdə bir həvəs, hər bucaqda bir umud,
İnsanlar daha mə’sud.
Duyğular daha incə, fikirlər daha dərin,
Ürəklər daha sərin.
İnsanların vüqarı, tələbi daha yüksək,
Yolumuzdan daş, kəsək,
Təmizlənmiş bir az da. Ellərin keyfi sazdır,
Bu yaz, bir başqa yazdır!
Yenə o bağ olaydı, yenə o qumlu sahil,
Sular ötəydi dil-dil.
Saçın kimi qıvrılan, dalğalara dalaydım,
Dalıb ilham alaydım.
Əndamını həvəslə, qucaqlarkən dalğalar,
Qəlbimdə qasırğalar,
Fırtınalar coşaydı, qısqanclıqlar doğaydı,
Məni hirsim boğaydı.
Cumub alaydım səni dalğaların əlindəni,
Yapışaydım belindən.
Xəyalımız üzəydi, sevda dənizlərində,
Ləpələr üzərində,
İlhamımın yelkəni, zərrin saçın olaydı,
Sular xırçın olaydı.
Bu nə gözəl şeirdir, bu nə gözəl mənzərə,
Gəlin baxın Xəzərə.
Çıxalım Buzovnada kiçik qayalıqlara,
Seyrə dalım bir ara...
Gecələr sayrışarkən, ulduzlar lalə kimi,
İşıqlar jalə kimi.
Çilənib dağılarkən ətrafa damla-damla,
Ən yaxın bir adamla.
Nə gözəldir dinləmək suların nəğməsini,
Təbiətin səsini!
Nə gözəldir dolaşmaq, isti yay fəsilləri,
Bu sərin sahilləri!
Nə gözəldir səhərlər bizim böyük ruhumuz,
Aşıb-daşan duyğumuz.
Şəklindəki sulara, baxaraq ləzzət almaq,
Bu mavi şe’rə dalmaq.
Dalğalar kimi qalxmaq, dalğalar kimi enmək,
Bə’zən hürküb çəkinmək.
Hər dalğa bir kişnəyən bəyaz yallı at kimi,
Bizim bu həyat kimi!
Yenə o bağ olaydı sevdalar ölkəsində,
O söyüd kölgəsində.
İnci qumlar üstündə yenə verib baş-başa,
Yayı vuraydıq başa.
Günlərimiz keçəydi qızğın fərəhlər kimi,
Dolu qədəhlər kimi.
Yarpaqlar arasından uzadaraq əlini,
Oxşayaraq telini.
Gecələr darayaydı saçlarını ay gözəl!
Sən gözəlsən, ay gözəl?
Əllərində əllərim, gözlərində gözlərim...
Asılaydı sözlərim.
Könlünün qulağından bir qızıl tana kimi,
Günəş doğana kimi.
Bu yaz dostlarım bir az bəxtəvər olacaqlar,
Can-ciyər olacaqlar.
Bir az da uzaqlara açacaqlar yelkəni,
Ruh yeni, höyat yeni...
Çıxacaqlar göyləri aşaraq dönə-dönə,
Buludların fövqünə.
Uçacaqlar sabaha, uçacaqlar yarına,
Efir boşluqlarına.
Vaxtilə bir kölgə tək hür yaşamaq istəyən,
Bu insan oğlu bilsən.
Azadlıq ölkəsində daha şad olacaqdır,
Dünya dad alacaqdır.
Yenə o bağ olaydı, yenə yığışaraq siz,
O bağa köçəydiniz.
Biz də muradımızca fələkdən kam alaydıq,
Sizə qonşu olaydıq.
Yenə o bağ olaydı, səni tez-tez görəydim.
Qələmə söz verəydim.
Hər gün bir yeni nəğmə, hər gün bir yeni ilham,
Yazaydım səhər-axşam.
Arzuya bax, sevgilim, tellərindən incəmi?
Söylə, ürəyincəmi?
